رۆژنامەی کوردستان و چەند سەرنجێک لەسەر ئەزموونی رۆژنامەگەریمان

ئەرشەد تەحسین

رۆژنامەی «كوردستان» سەرەتا و دەستپێكێكی گرنگ بوو بۆ بەردەوامی كاروانی رۆژنامەگەریی و چاپ و بڵاوكردنەوە، ئەگەرچی دۆخی ئەو كات و ئەو قۆناغ و سەردەمە هاوكار و هەماهەنگ نەبوو بۆ بەردەوامی و فراوانبوونی ئەم هەوڵە، بەڵام هەنگاوێك بوو دەیان هەنگاوی تری بەدوادا هات، بوو بە بناغەیەكی پتەوی كاری رۆژنامەگەری و راگەیاندن.
رۆژنامەگەری كوردیی یان رۆژنامەگەریی بۆ كورد
پاش ئەوەی دەرچوونی رۆژنامەی «كوردستان» لەساڵی «1898» بوو بەهەنگاوێكی گرنگ و مێژوویی لە بواری رۆژنامەگەریدا، رچەشكێنیەكی بێ‌ وێنە بوو، وایكرد كە قۆناغەكانی دوای خۆی كاروانی رۆژنامەگەریی و چاپ و بڵاوكردنەوە ببنە پێویستییەكی گرنگ و پڕ بایەخ، لەبەرئەوە دەبوو لە هەموو قۆناغ و سەردەمێكیشدا بیری لێ بكرێتەوە، گۆڕانكارییە سیاسی و ئیدارییەكانی ناوچەكە لەپاش یەكەمین جەنگی جیهانیی و دووبارە داڕشتنەوەی ناوچەكە بە شێوەیەكیتر، داگیركەران و حوكمڕانانی ناوچەكەی ناچاركرد پەنا ببەنە بەر میدیای ئاڕاستەكراو «رۆژنامەگەریی بۆ كورد» تا لەو رێگایەوە ئامانج و ویستەكانی خۆیان و دیدگا و ستراتیژیان ئاڕاستە بكەن و بەرژەوەندییەكانیان بپارێزن و پەرەی پێ بدەن، چونكە راستە ئەو رۆژنامانە بە زمانی كوردی و بۆ كورد بوون، بەڵام ئەجێندا و پەیامی میدیاییان بەو شێوەیەی خۆیان دەیانویست ئاڕاستە دەكرد، لەهەمان كاتیشدا ناكرێت ئەوە نادیدە بگرین كە ئەو رۆژنامە و بڵاوكراوانە خزمەتێكی باشی رەوتی رۆژنامەگەریی و رۆشنبیریی كوردیان كردووە و بوونەتە بناغەیەكی باش بۆ قۆناغەكانی دواتر، هەروەها نووسەران و رۆژنامەنووسانی ئەوكاتیش جێدەستیان لەو بوارەدا دیار و ئاشكرایە.
 بەربڵاویی جوگرافیای رۆژنامەگەریی
هەر لەسەرەتاوە بەهۆی پانتایی سروشتی جوگرافیای كوردستان و پێگەی ناوچە كوردستانییەكان، رۆژنامەگەریی كوردی لێرەو لەوێ‌ دەردەكرا و هیچ رۆژنامەیەك نەبوو بتوانێت لەشوێنێكی دیاریكراو درێژە بەدەرچوونی بدات و بتوانێت بە تەواوی كوردستان بەهەموو پارچەكانییەوە بگات، رۆژنامەی كوردستان هەر لە 22-4-1898 ەوە تاوەكو 14-4-1902تەنها  31 ژمارەی لێدەرچوو، پێنج  ژمارەی یەكەمی لەلایەن میقداد بەدرخان و لەقاهیرە دەرچوو، ژمارەكانی تر لەلایەن عەبدولڕەحمانی برایەوە دەركراوە. بەهۆی فشاری دەوڵەتی عوسمانی لەناچاریدا زۆرێك لەژمارەكانیتری لەئەوروپا دەردەكران. سێ ژمارەی یەكەمی رۆژنامەكە تەنها بەزمانی كرمانجی ژووروو دەرچووە، بەڵام ژمارەكانیتر بەهەردوو زمانی كوردی كرمانجی و توركی عوسمانلی دەركراون. لەژمارە 6 تا ژمارە 19 لە جنێف و لە 20 تا ژمارە23 لە قاهیرە و ژمارە 24 لە لەندەن و ژمارە 25 تا ژمارە 29 لە فۆلكستۆن و دوو ژمارەی كۆتایشی لە جنێف دەرچووە، ئەمە بۆ هەموو رۆژنامە و بڵاوكراوەكانی ئەو كات و قۆناغەكانی دواتریش وابوو، لەبەرئەوەش بوو كەمترین كاریگەرییان لەسەر تەواوی كوردستان دادەنا، چونكە هیچ رۆژنامە و بڵاوكراوەیەك نەدەگەیشت بە تەواوی كوردستان، نووسەران و رۆژنامەنووسانیش ئاگاداری كار و چالاكییەكانی یەكدی نەبوون.
ئەگەرچی ئەم دۆخە زۆری نەخایاند و بەهۆی گۆڕانكارییە سیاسی و رامیارییەكانی ناوچەكە و هەوڵە تاكەكەسییەكانی بواری رۆژنامەگەریی و نووسەران، كرانەوەی ناوچەكە بەڕووی گۆڕانكارییە خێراكانی سەردەم، ئاڵوگۆڕی كەلتوری و رۆشنبیریش پەرەی سەند، هەروەها كۆچی نووسەران بۆ دەرەوەی ناوچەكانی خۆیان و چوونی خوێندكاران بۆ ناوچەكانی دەرەوەی كوردستان بە مەبەستی خوێندن، رۆڵێكی باشی هەبوو بە ئاڕاستەی كۆكردنەوەی نووسەران و ئاڵوگۆڕكردنی بیروڕاكان.

رۆژنامەگەریی كوردی، لە شۆڕش و راپەڕینەكانی كورددا، رۆڵێكی گرنگ و فراوانی بینیوە، هەمیشە هۆكارێكی باش بووە بۆ گواستنەوەی هەواڵ و زانیاریی و بەرزكردنەوەی ورەی جەماوەر

راگەیاندن وەك ئامرازێكی بەرەنگاریی
رۆژنامەگەریی كوردی، لە شۆڕش و راپەڕینەكانی كورددا، رۆڵێكی گرنگ و فراوانی بینیوە، هەمیشە هۆكارێكی باش بووە بۆ گواستنەوەی هەواڵ و زانیاریی و بەرزكردنەوەی ورەی جەماوەر، دواتریش گەشەكردنی تەكنەلۆژیا و فراوانبوونی هۆكارەكانی تری راگەیاندن، بەتایبەت رادیۆ، ئەرك و رۆڵی راگەیاندنی فراوانتركرد، بووە سەكۆیەك بۆ گەیاندنی دەنگی شۆڕشە كوردییەكان، پەیامی راگەیاندن تەنها لەگەیاندنی هەواڵ و زانیاریدا نەمایەوە، بەڵكو پەیامی شۆڕش و چالاكییەكانی پێشمەرگەی دەگەیاند بە جەماوەر، هێمایەكیش بوو بۆ كردنەوەی كۆدەنهێنیەكان لەوكاتەدا كە هۆكارەكانی پەیوەندی كەم یان هەرنەبوو، هەروەها  بەرزكردنەوەی ورەی جەماوەر. 
ئەرك و كاری میدیا لەمڕۆدا لەئێستادا و پاش تێپەڕبوونی 
(126) ساڵ بەسەر دەرچوونی یەكەمین رۆژنامەی كوردیدا، پاش ئەوەی رۆژنامەگەریی كوردی ئەو هەموو قۆناغە جۆراوجۆرەی بڕیوە و بەدەیان هەوراز و نشێودا تێپەڕیوە، گەشتووە بەئەمڕۆ كە رۆژگاری گەشانەوە و ترۆپكی بواری راگەیاندنە. ئەمێستا، ئەو هەموو ئامراز و هۆكارەی گەیاندن و راگەیاندن هەیە، رۆژنامەگەریی لە نووسراوی كاغەزییەوە پەلیهاویشتووە بۆ بینراو و بیسترا و هەموو شێوازەكانی بەخۆیەوە بینیوە، لەم رۆژگارەدا كە فرەمیدیایی و تۆڕەكۆمەڵایەتییەكان لەوپەڕی پەرەسەندندان، ئایا راگەیاندنی كوردی لە چ قۆناغێكدایە؟ ئایا دۆخی راگەیاندن چۆنە و راگەیاندنكاران چۆنی دەگوزەرێنن، ئایا راگەیاندن توانیوویەتی ببێتە پردێك بۆ گەیاندنی كێشە و كەموكوڕییەكان بە ئاڕاستەی چارەسەركردنیان یان بووەتە هۆكاری درووستبوونی كێشەكان؟ لەم سەردەمەدا پەیامی میدیایی و فەلسەفەی راگەیاندن لە راگەیاندنی كوردیدا چییە؟ راگەیاندنی كوردی خۆی لە چ سیستەمێكیی راگەیاندندا دەبینێتەوە؟ بەو هەموو كەناڵ و فرە میدیاییەوە بینەر و بیسەر و وەرگری كوردی پێدوایستییە میدیاییەكانی بۆ پڕبووەتەوە؟ خێزانی كوردی و تاكی كوردی و پەروەردەی كۆمەڵایەتی تاك لەكوێی پەیامە میدیاییەكاندان؟، ئایا راگەیاندنی كوردی توانیویەتی قۆناغی پێش خۆی تێپەڕێنێت و ببێتە میدیایەكی پڕۆفیشناڵ؟ ئایا راگەیاندن بووەتە دەسەڵاتی چوارەم؟ ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە راگەیاندنی كوردی هەڵوێستەیەكی جدی بكات؟ ئایا كاتی بەخۆداچوونەوەی میدیایی نەهاتووە بە ئاڕاستەی گۆڕانكاریی ریشەیی لەبواری راگەیاندندا، ئەمانە و چەندان پرسیاریتر لەمڕۆدا سەرهەڵدەدەن و ناچارمان دەكەن بە تێڕامانی قوڵەوە لەهەوڵی دۆزینەوەی وەڵامدا بین لەپێناو سەلماندنی زیاتری رۆڵ و ئەركی كاری راگەیاندن لە كوردستان.