د. سەربەست نەبی*
تایبەت بە کوردستانی نوێ
كورد گەلێكی نامێژووییە، چونكە بە دەستی خۆی و بە زمانی خۆی و لە تێڕوانینی هۆشیارانەی خۆیەوە بۆ مێژوو، مێژووەكەی تۆمار نەكردووە. ئەگەر لێرە و لەوێ بەشدارییەكیشی تێدا كردبێت كەمە و زۆربەی بەڵگەنامە و تۆمارە مێژووییەكان گەلانی دی نووسیویانە.
تەنانەت شەرەفخانی بەدلیسی كە لە كۆتایی سەدەی پازدەدا كتێبە بەناوبانگەكەی واتە (شەرەفنامە)ی نووسی، مەبەست و نیازی نەتەوەیی لە پشتەوە نەبوو، بەڵكو بە هەردوو زمانی فارسی و توركی نووسیویەتی و لەسەر راسپاردەی راستەوخۆی سوڵتان بایەزیدی دووەم نووسیویەتی و یەكێكە لە سەرچاوە مەعریفییەكان بۆ رەواییدان بە دەسەڵاتی عوسمانییەكان بەسەر ویلایەتەكانی كوردستاندا، ئەمەش خاڵی وەرچەرخان بوو لە شێواز و میتۆدی نووسینی مێژوو لای عوسمانییەكان.
کورد بۆتە بابەت بۆ مێژوو
كەواتا كورد بۆتە بابەت بۆ مێژوو، بەڵام نەبۆتە خودی مێژوو، بەردوامیش هۆشیاری و خوێندنەوەیان بۆ مێژوو لە تێڕوانینی ئەوی دی و بەرژەوەندییەكانییەوە بووە و بەرامبەر بە خودی خۆی و دروستكردنی مێژووەكەی و تیۆریزەكردنی هۆشیاریی نەبووە.
لە سەردەمی نوێدا، سەردەمی بزووتنەوە نەتەوەییەكان، كورد تیۆری نەبووە بۆ مێژوو، تا ئێستاش هاوشێوەی نەتەوەكانی دیكە هزری مێژوویی نییە و فەلسەفەیەك بۆ مێژوو شك نابات، لەمەوە بۆم روون دەبێتەوە، كورد لانیكەم هۆشیاری و گوتاری هاوبەشی نەتەوەیی نییە لە بارەی چارەنووسییەوە، چونكە هۆشیاری نەتەوەیی بەرامبەر بە چارەنووس لای كورد لە باشترین دۆخدا، لە هاودەردی مرۆڤدۆستانە بەرامبەر بە دوو نەتەوەی هاوبەش لە چەوسانەوەدا تێناپەڕێت.
شەرەفخانی بەدلیسی كە لە كۆتایی سەدەی پازدەدا كتێبە بەناوبانگەكەی واتە (شەرەفنامە)ی نووسی، مەبەست و نیازی نەتەوەیی لە پشتەوە نەبوو
بزووتنەوەیەکی نەتەوەیی نییە
دیاردەی (ئۆجەلانیزم)یش كە وەك دیاردەیەكی ئایدیۆلۆژی بڵاوبۆتەوە، هیچ نییە جگە لە دەربڕینی هاودەردی و هاوسۆزی پاش نەتەوەیی، كە لەسەر بنەمای وابەستەیی سەنتراڵانە بە سەركردەی فریادڕەس و لەسەر بنەمای بەرژەوەندی واقیعیانە، یان هۆشیاری هاوبەش بەرامبەر بە چارەنووسی نەتەوەیی نییە.
لێرەدا جێی خۆیەتی ئاماژە بەوە بكەین، كە گوتاری ئایدیۆلۆژیی پارتی كرێكارانی كوردستان، لە رووی ئەركەوە جیاوازی نییە لەگەڵ گوتاری بزوتنەوە كوردییە ئیسلامییەكان، ئەگەرچی لە رووكەشدا جیاواز دەردەكەون، بەڵام قووڵایی بونیادی هەردووكیان یەك ئاراستەیە و یەك ئامانجی پاش نەتەوەییە، هەردووكیان نەتەوەیی دەكەنە قوربانی لەپێناوی پڕۆژەیەكی یۆتۆپیایی و كۆزمۆپۆلۆتیكی نامێژوویی، هەردووكیان سنوور، یان بەرژەوەندییەكانی نەتەوە تێدەپەڕێنن، ئەوجا لە رێگەی بانگەشە بێت بۆ پڕۆژەی ئیسلام و دەڵێن: (موسوڵمانان بران)، یاخود لە رێگەی بانگەشەوە بۆ پڕۆژەی گەلی دیموكراسی و دروشمیان (برایەتی گەلان)ە. گوتاری هەردوولا بە دەوری تاكگەراییدا دەسووڕێتەوە واتە (سەركردەی فریادڕەس)، یان ئەو سەركردەیەی بێ ئەو ژیان بەڕێوەناچێت، لای ئیسلامییەكانیش ئیمام جێنشینی خودایە لەسەر زەوی، یان بە فەرمانی ئەو حوكم دەكات، كە جێگرەوەی نییە و بێ ئەو نوێژ ناكرێت.
بە رای من لە پشت ئەم هەڵوێستەوە گەورەترین دژبەیەكیی لە مێژووی نوێ و هاوچەرخدا هەیە بۆ نەتەوەی كورد، چونكە وەك ئاشكرایە كورد لە نیوەی یەكەمی سەدەی نۆزدەوە دەستیان كردووە بە بزووتنەوە نەتەوەییەكانیان و شۆڕشە نەتەوایەتییە ئازادیخوازانەكانیان هەڵگیرساندووە، بەر لە هەموو نەتەوە هاوسێكانی وەك فارس و عەرەب و تورك، لەگەڵ ئەوەشدا بە پێچەوانەی ئەو نەتەوانەوە تا ئێستاش نەبۆتە خاوەنی تیۆری نەتەوەیی هزری مێژوویی.
جیاوازییەكە لێرەدایە، كردار و كردەوەی مێژوویی كورد پێش تیۆر و هۆشیاریی مێژووییەكەی كەوتووە. سەرجەم بزووتنەوە كۆمەڵایەتی و نەتەوەییەكان لە خۆرئاوا و خۆرهەڵات، لە دوو سەدەی دواییدا، بەرلەوەی دەست بكەن بە كرداری مێژوویی و مێژوو دروستبكەن و رۆڵی خۆیان بسەلمێنن، تێڕوانینی تیۆریی خۆیان بۆ مێژوو خستۆتە روو بۆ ئەوەی بیانووی كرداری سەر تەختەی شانۆیان پێبێت، دوای ئەوە دەستیان كردووە بە شۆڕشەكانیان و مێژوویان دروستكردووە، بەڵام كورد لەم یاسا مێژووییە گەورەیە لایداوە بەر لە هەموان دەستی كردووە بە شۆڕش بۆ ئەوەی مێژوو دروست بكات، بە داخەوە بەردەوام شكستی هێناوە.
لەگەڵ ئەوەشدا تا ئێستاش وەك نەتەوە هۆشیاریی رەخنەگرانە و تیۆریی لا دروست نەبووە بەرامبەر بە لوغزی لەدەستدانی مێژوو، من پێموایە تا ئێستاش درێژە بە دۆخی نەتەوەی نامێژوویی دەدات. ئەم دەرەنجامە تا رادەیەك پەسەندە، بەڵام زۆر دڵڕەقانە بەر هەستمان دەكەوێت، كاتێك یەكەم وانەی مێژوو فێردەبین، ئەویش ئەوەیە نەتەوەی نامێژوویی نابێتە گەل.(هێشتا قسەمان ماوە)
*مامۆستای فەلسەفەی سیاسی لە زانكۆی كۆیە
لە عەرەبییەوە: كوردەوان محەمەد سەعید