جێچڕنووك لەسەر پێست

بەختیار حەمەسوور

یەك لەخاڵە جێسەرنجەكان لەم كتێبەدا بۆ من، ئەو ئاوڕە كۆنكرێتییەیە نووسەرەكەی لە»جەستە»دەیداتەوە. جەستە وەك هێمایەك بۆ پیرۆزیی و بڤە، بەنزیكەی هەمیشە غیاب بووە لەبیركردنەوە و نووسینی كوردیدا، لەم كتێبەدا خاڵی داكوتانە

لەژێر ناونیشانی"زەماوەندی سیمرخ" كە لەخانەی (دەقێكی كراوە)دا ناسێنراوە، عالیە میرزا كتێبێكی نووسیوە. ئەم كتێبە بەو مانا باوەی"یادداشت"هەیەتی، یادداشت نییە، واتا بەخوێندنەوەی سەرجەم بەش و لاپەرەكان ناگەیت بەوێنەیەكی روون لەسەر نووسەرەكەی، بەساڵنامەی ژیانەكەی، ناگەیت بەكارنامەی دانەرەكەی. كۆمەڵێك پارچە گێڕانەوەیە، تەنانەت ئیمكانی خستنەپاڵیش ناتوانێت یارمەتیدەربێت بۆ وێنەیەكی سەراپاگیر. تەوەرەكەی بەدەوری خێزاندا پێچ دەخوات، چیرۆكی دایك، باوك و برا، نەبوونیی خوشك، خزم و ئەو ژینگە كۆمەڵایەتی و سیاسییەی نووسەر تێیدا هەڵكەوتووە، شار و شاخ، وڵاتانی دراوسێ و ئەوروپا، ماڵومێرد و سێ منداڵ، تێكڕای ئەم تەوەرانە چەقێكیان هەیە، كە نووسەر خۆیەتی، تێیدا بەشێوەیەكی پەرشوبڵاو چیرۆكەكەی دەگێڕێتەوە، چیرۆكێك دەتوانێت ببێت بەشایەت بەسەر مێژوویەكی درێژ و تووناوتوونەوە.
كتێبەكە بە رووداوێك دەست پێ دەكات، رووداوێك كە دراماتیك و خەمهێنە: نووسەری كتێبەكە بڕیارە لەگەڵ كوڕەكەیدا بەسەردان بگەڕێنەوە نیشتمان، هەستكردن بە بۆشایی و نوقسانییەك لەشوناسدا، ماخۆلان بەكوڕەكەی دەخات و دایكی هەڵدەپێچێت لە ئەوروپاوە بگەڕێنەوە كوردستان؛ هەمان ماخۆلان (هەڵبەت بەئاوەژوویی)، لەناوەڕاستی هەشتاكانی سەدەی پێشوودا دایكی هەڵدەگرێت و لەكوردستانەوە بەرەو ئەوروپا دەیبات! لەگەڵ كوڕەكەی لەیەكێك لەشەقامەكان پیاسە دەكەن، ناكاو عالیەی دایك بەر چەقۆ دەدرێت، برینی قووڵ لەچەند جێوە دەخرێتە جەستە و روخساری، خوێن بەهەموو لاشە و قژیدا دەچۆڕێتەوە؛ دەبرێتە سەر تەختی مردن لەنەخۆشخانە و لەدۆخێكی وڕێنەئاسادا، چركەكانی بەر لەمەرگی دەژی. ئەمە سەرەتایە، سەرەتایەك دەتوانێت بەناو هەموو لاپەڕەكاندا درێژببێتەوە و ببێت بەمێژوو، مێژوویەك بە"ئەلف"ی غەدر دەست پێ دەكات و بە"یا‌ئی"ی مەرگ كۆتایی دێت. بەڵام عالیە بە پەرجوو رزگاری دەبێت، ئەم كتێبە بەرهەمی ئەو پەرجووەیە.
"زەماوەندی سیمرخ" دەتوانێت كتێبی دۆكیۆمێنت بێت لەسەر ژیانی مێینەیەك و هاوچارەنووسانی، لەكۆمەڵگەیەكدا هەمووان دەیانەوێت سەركوتی بكەن و دەنگی كپ بێت. لەم كتێبەدا، بە تەنیشت چیرۆكی پچڕ پچڕی عالیەوە، چیرۆكی دەیان ژن و دایك و مێینەی تر دەخوێنینەوە،پێكڕا هاوبەشییەك پێكدەهێنن، رایەڵێك چون تەناف، وەك چۆلەكەی خەمگین لەسەری هەڵنیشتوون. هێڵی سەرەكی گێڕانەوەكەی عالیە ژیانی كەسیی خۆیەتی، لەپاڵ ئەو ژیانە سیاسی و كۆمەڵایەتییەی تێیدا چاوی كردۆتەوە و ئەزموونی كردووە، ئەو ژیانەی كۆمەڵگەی كوردی بەروویدا كردووەیەتییەوە، ژیانێك ئەگەرچی وا دەردەكەوێت لەپێش دەمیدایە، بەڵام سەر بە رابردوو و نەریتە، ئایین پێگەی قایمی تێیدا هەیە و خێڵ بزوێنەریەتی.
یەك لەخاڵە جێسەرنجەكان لەم كتێبەدا بۆ من، ئەو ئاوڕە كۆنكرێتییەیە نووسەرەكەی لە"جەستە"دەیداتەوە. جەستە وەك هێمایەك بۆ پیرۆزیی و بڤە، بەنزیكەی هەمیشە غیاب بووە لەبیركردنەوە و نووسینی كوردیدا، لەم كتێبەدا خاڵی داكوتانە، ئەگەر بۆم هەبێت سەرناوێك لەسەر رووبەرگی كتێبەكە دابنێم، ئەوا دەنووسم:"كتبێكی برینداری جەستە"؛ كەم لاپەڕە هەیە لەم كتێبەدا باسی جەستەی تێدا نەهاتبێت، جەستە وەك میتافۆر، وەك كەلتوور، وەك مێژوو. لە روانگەی یادەوەریی نووسەرەكەوە، هەر لەمنداڵییەوە، جەستە دەكەوێتە بەر زەبر، زەبرەكان جۆراوجۆرن، لەچڕنووكەوە تا چەقۆ! لە تاكەكەسەوە تا كۆمەڵگە! هەریەكەو بەپێی توانستی خۆی، واژووی خۆی لەسەر جەستە دەكات. بێگومان لێرەدا جەستەی مێینە مەبەستە، كە هەمیشە لەبەردەم مەترسیدایە، ئەو مەترسییە رەمزی بێت یان راستەقینە، لەچاوەوە بۆ دەست، لە دەمەوە تا قاچ! كارایە، دەستدرێژی دەكرێتەسەر، هەر زۆرلێكردنێك دەستدرێژییە، هەر دەستدرێژییەك برینێك لەناخدا دروستدەكات، ئازارێك لەدەرووندا نیشتەجێ دەكات دەبێتە هەمیشەیی و تێپەڕینی ساڵ و زەمەن، چارەی ناكات.
كتێبەكە پانتایی پێشاندانی توندوتیژییە، پاش تەمەنێك، لە نەستی نووسەرەكەیدا نیشتوون و بەگوتەی خۆی "ئاگرێكی تازەیان لەناخیدا خۆش كردووە". ئەوەی دەتوانێت ئاستی هونەری ئەم كتێبە لە ددانپیانانەوە بباتە ئاستێكی بەرزتر، دوو خاڵە:
یەك: گێڕانەوە 
دوو: زمان
گێڕانەوەی رووداوەكان وێڕای تێكشكانی سیستەمی باوی گێڕانەوە(سەرەتا، ناوەڕاست و كۆتایی)، هاوكات بەجۆرێك لە وردەگێڕانەوە، شۆكی لەپڕ، بازبازێن لەنێوان كات و شوێندا، نەدیوگرتنی هێڵە پان و گشتییەكان، تێكشكاندنی وێنەی پاڵەوان لەپێگەی گێڕەرەوەدا و چەندان خەسڵەتی تر، كارێكیان كردووە دەقەكە لەقاڵبی چەقبەستوو دەربازببێت، ئەو قاڵبەی وەك پەتا بەناو زۆرێك لەگێڕانەوەی كوردیدا بڵاو بۆتەوە.
لەئاستی زماندا، "زەماوەندی سیمرخ" دەتوانم بڵێم سەرچەشنە، زمانێكی سرك و خز، زمانێكی تژی لەیاخیبوون، زبروسڵنەكەرەوە لە داب، زمانێك بۆ بەیانكردنی چیرۆكەكەی، لە یەك كاتدا هانا بۆ شیعر و پەخشان دەبات، دەیەوێت ئیمزای خۆی لەسەر سپێنەی چاوی خوێنەرەكەی بكات. هەر ئەم زمانە ئەدەبییەیە كارێك دەكات دەقەكە لەباوێتیی گێڕانەوە بكەوێت، پێچەوانە هەڵبسووڕێت، لەگەڵ رەوت و بەدەم شەپۆلەوە نەڕوات؛ چونكە "تەنیا ماسیی مردووە هاوڕەوت و هاوشەپۆل دەڕوات".
عالیە میرزا نووسەرێكی كوردە، 1957 لە كەركووك لەدایك بووە، دەرچووی زانكۆی سەلاحەدینە لە هەولێر؛ زانستی كۆمەڵناسی خوێندووە. ساڵانێك وەك توێژەری كۆمەڵایەتی لە دادگای نەوجەوانانی كەركووك كاری كردووە. 1985 چووەتە وڵاتی سوێد، لە زمانی كوردیی ناوەند و عەرەبییەوە بۆ زمانی سوێدی وەرگێڕانی كردووە. عالیە كتێبەكەی لەبنەڕەتدا بەزمانی عەرەبی نووسیوە، ئەگەرچی هۆكارەكەی دیار نییە، بەڵام لەو كتێبانەیە دەتوانێت لەهەر زمانێكی زیندوودا جێیەك بۆخۆی بكاتەوە، وەرگێڕانە كوردییەكەی ئاوات محەمەد ئەمین كردوویەتی، ساڵی 2024 دەزگای جەمال عیرفان چاپ و بڵاوی كردووەتەوە.

عالیە میرزا