یاسای توندوتیژی و گونجاندنی لەگەڵ كۆمەڵگەدا

خانمان لە ئەنجامی گێچەڵی ئەلیكترۆنی یان لە شوێنی كاركردن، یاخود لەسەر شەقام و بازاڕ رووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە، كە لە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی خێزانیدا ئاماژەیان پێ نەكراوە، هەروەها ئەو توندوتیژییانەی باسكراون سەلماندنیان ئەستەمە، بە تایبەتی توندوتیژیی دەروونی و زیانەكانی

لەگەڵ ئەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی خێزانی ژمارە (8) ی ساڵی 2011 یەكێكە لە دەستكەوتە گرنگەكانی ژنان لە هەرێمی كوردستان بە بەراورد بە عیراق، كە تا ئێستا یاسایەكیان نییە بۆ رووبەڕوبوونەوەی توندوتیژیی دژی ژنان، بەڵكو بۆ حاڵەتەكانی توندوتیژی دەقەكانی یاسای سزاكانی عیراق، ژمارە (111) ی ساڵی 1969 و یاسای باری كەسێتی ژمارە (188) ی ساڵی 1959 و یاسای چاودێری مێرد منداڵانی ژمارە (76) ی ساڵی 1963 جێبەجێ دەكرێت كە ئەمەش كەلێنێكی یاسایی گەورەیە لە عیراقدا، سەرەڕای بوونی پڕۆژە یاسا، بەڵام بە پەسەندنەكراوی ماوەتەوە، هاوکات سەبارەت بە یاساكەی هەرێمی كوردستان ئەگەر سەرنج بدەین ناوی یاساكە جێگەی رەخنەیە، چونكە تەنها لێپرسینەوەی یاسایی لەو توندوتیژییانە دەگرێتەوە كە لەناو خێزاندا رووبەڕووی ژنان دەبنەوە، بۆیە پێویستە ناوی یاساكە فراوان بكرێت، بەمجۆرە (یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی دژی ژنان)، بەمەش ناوەرۆكی یاساكەش فراوانتر دەبێت.
لە چوارچێوەی خێزاندا 
لەپێناسەی توندوتیژیدا یاساكە تەنها ئاماژە بەو توندوتیژییانە دەدات كە بە وتن یان كردەوە لە چوارچێوەی خێزاندا  لەسەر بنەمای جۆری كۆمەڵایەتی بەرامبەر ژن دەکرێن، لە كاتێكدا ژنان لە دەرەوەی چوارچێوەی خێزانیش رووبەڕووی توندوتیژییەكی زیاتر دەبنەوە، لەوانەی كە باسكراون لەسەر بنەمای جۆری كۆمەڵایەتی و ناتوانن پشت بەم یاسایە ببەستن و سكاڵای یاسایی تۆمار بكەن، بەمەش هەم تاوانەكەیان بەرامبەر دەکرێت و هەم لە مافی سكاڵاكردنیش بێبەش دەكرێن، بۆ نموونە دەبینین، خانمان لە ئەنجامی گێچەڵی ئەلیكترۆنی یان لە شوێنی كاركردن، یاخود لەسەر شەقام و بازاڕ رووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە، كە لە یاساكەدا ئاماژەیان پێ نەكراوە، هەروەها ئەو توندوتیژییانەی لە یاساكەدا باسكراون لە رووی شوێنەوارەوە سەلماندنیان ئەستەمە، بە تایبەتی توندوتیژی و ئازاردانی دەروونی و زیانەكانی. 
ئەمە جگە لە قبوڵنەكردنی یاسایەكی بەو جۆرە لە كۆمەڵگەدا تەنانەت ئەو كەسانەشی یاساكە جێبەجێ دەكەن لەبەر نەبوونی هۆشیاریی یاسایی بەوەی كە یاسایەكی بەو شێوەیە شیرازەی خێزانی كوردی تێكدەدات لە كاتێكدا توندوتیژی خۆی لە خۆیدا هۆكاری ئەو تێكدانەیە، لەبەرئەوە ناتوانرێ ئاماری راستەقینەی تاوانەكانی توندوتیژیی بخرێنەڕوو، چونكە زۆربەی كەیسەكان ناگەنە دادگا و بنكەكانی پۆلیس، لەلایەكی ترەوە نەبوونی میكانیزمی بەهێز و لاوازیی جێبەجێكردنی یاساكە، هەروەها نزم سەیركردنی خانمانی قوربانی توندوتیژی و درێژكردنی دەستی تۆمەت بۆ ژنەكە و ئامۆژگاریكردنی بە قبوڵكردنی توندوتیژییەكە و پشتیوانیكردنی پیاوەكە لەلایەن هەندێک لە پیاوانی دادگا و بنكەكانی پۆلیسەوە، كە رەنگە ئەوانیش لەبەرئەوەی پیاون ئەو كارە بە رەوا بزانن، لەبەر نەبوونی ژمارەیەکی زۆر لە كەسانی ماف پەروەر و هۆشیار بە مافەكانی ژنان لەو شوێنانەدا، ئەمەش وا دەكات ئەو خانمە دەست لە داواكە هەڵبگرێت و لە مافی خۆی خۆش بێت، بۆیە دەبێتە هۆی ئەوەی كەسی توندوتیژ چاو ترسێن نەكرێت و لە داهاتوودا توندوتیژیی زیاتر بکات و ببێتە هۆی زیانگەیاندنێكی جەستەیی زۆر یان كوشتنی لێ بكەوێتەوە، بە هۆی ترس و بێ دەنگ بوونی خانمەكە، لەبەرئەوە پێویستە ئەم یاسایە هەموار بكرێتەوە تا بتوانرێت هەموو جۆرەكانی توندوتیژی ناو و دەرەوەی خێزان بگرێتەوە و لایەنی جێبەجێكاریش پێویستە هۆشیاری زیاتری پێ بدرێت بۆ جێبەجێكردنی.
* دكتۆرا لە یاسای دەستووری/ کۆلێجی یاسا- زانکۆی سلێمانی