کارلێکی نێوان نیگارکێشان و کاری فۆتۆگرافی

محەمەد مەعسوم- دیاربەکر



بۆئەوەی بە کورتی جیاوازیی نێوان نیگارکێشان و کاری فۆتۆگرافی بخەینەڕوو، نیگارکێش بە بەکارهێنانی هەندێک کەرەستە وێنەکە دەکێشێت، فۆتۆگرافەر بە بەکارهێنانی رووناکی و کامێرا وێنەکە دەگرێت، نیگارکێشان پەیوەندیی بە سۆزەوە هەیە، واتە دڵسۆزانە، بەڵام فۆتۆگرافی بە گشتی تایبەتمەندییەکی لەو شێوەیەی نییە، نیگارکێشان بە بەکارهێنانی هەستەکان دروستدەکرێت و بەرهەمدەهێنرێت، بەڵام لە فۆتۆگرافیدا هیچ دروستکردنێکی راستەوخۆ نییە، وێنەکە وەک خۆی تۆمار دەکرێت، فۆتۆگرافی بریتییە لە سەیرکردن، نیگارکێشان بریتییە لە بینین، نیگارکێشان لەسەر بنەمای خەیاڵ دامەزراوە و پاڵ بە خەیاڵەوە دەنێت، لە کاتێکدا فۆتۆگرافی بەو وێنەیە رازی دەبێت کە لەو ساتەدا هەیە.
لەنێوان ساڵانی 1972بۆ 1975 وەک بنەماڵەیەک لە ناحیەی سێنکایای سەر بە پارێزگای ئەرزڕوم دەژیاین، ئەوانە ساڵانی هەرزەکاریم بوون، خوێندکاری قۆناغی ئامادەیی بووم، مامۆستای مێژووی هونەر و نیگارکێشیم لە قوتابخانە، عەلی سێڤیملی، وەستای نیگارکێش بوو، رەبەن بوو بە تەنیا دەژیا، ژوورێکی ماڵەکەی شوێنی نیگارکێشان بوو، وانەکانی مێژووی هونەريی تایبەت و نیگارکێشانم لەم مامۆستایە وەرگرت لە ماڵەکەی لە دەرەوەی قوتابخانە، هەرچەندە لە ساڵانی دواتردا بەردەوام نەبووم لە نیگارکێشان، بەڵام ئەم وانانە بۆ من زۆر بەسوود بوون، دیدگای منی بۆ ژیان و هەموو بیرکردنەوەکانمی گۆڕی، من سوپاسگوزاری ئەم مامۆستایەم.

یەکەم وێنە
لەو ساڵانەدا لە تەمەنێکی زۆر بچووکەوە دەستم بە رۆژنامەگەری کرد، دوای تەواوکردنی کۆلێج دەستمکرد بە کاری پەیامنێریی لە بارەگای رۆژنامەیەکدا لە ئامەد، رۆژنامەگەریی من ساڵانێکی زۆر لە رۆژنامە و ئاژانسە جیاوازەکانی هەواڵدا بەردەوام بوو، بەم شێوەیە لە هونەری نیگارکێشان دوورکەوتمەوە کە زۆرم خۆشدەویست، بەڵام لەگەڵ رۆژنامەگەریدا زیاتر لە هونەری فۆتۆگراف نزیک بوومەوە، یەکەم وێنەم کاتێک منداڵ بووم لە ساڵی 1970  گرتووە، 53 ساڵە خەریکی وێنەگرتنم. هەموو پێشکەوتنە تەکنیکیيەکانی فۆتۆگرافیم لەم نیو سەدەیەدا بینیووە و ئەزموونم کردووە، لە ماوەی 15 ساڵی رابردوودا وێنەی هونەريی دەگرم، بڕوانامەی نایابیم لە فیدراسیۆنی نێودەوڵەتیی هونەری فۆتۆگرافی (FIAP) هەیە، لەم ماوەیەدا چەندین خەڵات و دیپلۆمی نێودەوڵەتیم بەدەستهێناوە.
ئەگەر بگەڕێینەوە سەر پەیوەندیی نێوان فۆتۆگرافی و نیگارکێشی، لە راستیدا لە مێژووی جیهاندا نیگارکێشان بە مەبەستی پەیوەندیکردن دەستی پێکردووە، بەڵام لەگەڵ شارستانیەتدا گەشەیکردووە و بۆتە یەکێک لە هونەرە گرنگەکانی ئەمڕۆ، هەروەها فۆتۆگرافی شاهیدی پێشکەوتن و پێشکەوتنی خێرا بووە. لە ساڵی 1826ەوە کە یەکەم کامێرای سادە داهێنرا، لە کاتێکدا لە سەرەتاوە وێنەکان تەنها بۆ تۆمارکردنی وێنەکە گیراوە، ئەمڕۆ فۆتۆگرافی زۆر لەم مەبەستە تێپەڕیووە.

دزەکردنی رووناکی
کامێرای ئۆبسکورا کە فۆڕمێکی سادەی کامێرای یەکەمە، لە سەدەی شانزەدا هاتە ناو ژیانی نیگارکێشانەوە لە ئەنجامی پێویستی گواستنەوەی وێنەکە بۆ سەر رووی وێنەکە بە شێوەیەکی روونتر، کامێرای ئۆبسکورا لە راستیدا کامێرا نەبوو، بەڵکو شێوازێک بوو بۆ گرتنی وێنە، دزەکردنی رووناکی بۆ ناو کونێکی زۆر بچووک کە لە یەکێک لە دیوارەکانی ژوورێکی تاریکدا کرابۆوە، وێنەیەکی پێچەوانەی لەسەر دیواری بەرامبەری ژوورەکە دروست دەکرد، لە سەدەی شانزەدا تا سەدەی هەژدە، واتە تا یەکەم کامێرا داهێنرا، زۆرێک لە نیگارکێشان ئەم تەکنیکەیان بەکارهێنا بۆ گۆڕینی ئەو وێنانەی دەستیان کەوتبوو بۆ تابلۆ، بەم شێوەیە پەیوەندیی نێوان نیگارکێشان و فۆتۆگرافی بە درێژایی مێژوو بە خێرایی پێشکەوتووە، لەگەڵ داهێنانی فۆتۆگرافیی گۆڕانکاریی زۆر لە هونەری نیگارکێشاندا روویدا، دروستکردنی تابلۆی واقیعی بە فۆتۆگرافی هیچ سوودێکی نییە، چونکە کامێرا دەیتوانی هەموو شتێک بە وردی بگرێت، هەر لەبەر ئەم هۆکارەش گەڕانی نوێ لە نیگارکێشیدا دەستیپێکرد و لەگەڵ قوتابخانە جیاوازەکاندا گۆڕاوە و گەیشتۆتە ئەمڕۆ.
بە بڕوای هەندێک کەس، هیچ پەیوەندییەک لە نێوان نیگارکێشان و فۆتۆگرافیدا نییە، چونکە ئەو دوو هونەرە تەکنیک و کەرەستەی جیاواز بەکاردەهێنن، بەڵام دوای داهێنانی فۆتۆگرافی، گەڕان بەدوای نیگارکێشیدا بە روونی دەستیپێکرد بە دەرخستنی کارلێکی نێوان ئەو دوو هونەرە، فۆتۆگرافی پاڵی بە نیگارکێشانەوە نا بۆ کاری جیاواز لە سەدەی نۆزدەیەم و بیستەمدا و بەم شێوەیە قوتابخانەکانی نیگارکێشان سەریانهەڵدا.

کارلێکی نێوان دوو هونەر
فۆتۆگرافی کە لە ساڵانی یەکەمدا نەیتوانی لە بواری هونەردا جێگەی خۆی بدۆزێتەوە، دواتر بەدوای رێگایەکدا دەگەڕا بۆئەوەی لە بواری هونەريی و هەروەها لە ژیانی کۆمەڵایەتیدا پەسەند بکرێت، کارلێکی نێوان ئەو دوو هونەرە بووە هۆی ئەوەی نیگارکێشەکان لە کاتی دروستکردنی بەرهەمەکانیاندا کاریگەریی فۆتۆگرافییان لەسەر بێت، هەروەها فۆتۆگرافی ئیلهام لە نیگارکێشانەوە وەربگرێت کە تاکە سەرچاوە بوو وەک میدیای هونەريی نوێ بەکارهێنرا.
 بە واتایەکی تر، ئەو دوو هونەرە بە شێوازی جیاواز کاریگەرییان لەسەر یەکتر هەبوو.
هەروەها هونەری نیگارکێشان کاریگەریی لەسەر فۆتۆگرافی هەبووە بە زۆرێک لە توخمەکانی، هەندێک لەو توخمانە بریتین لە جووڵە، رووناکی، رەنگ، پانتایی، قەبارە، پێکهاتە، قووڵی و روانگە. 
ئەم کاریگەرییە و بەکارهێنانی چڕوپڕی توخمەکانی نیگارکێشان، بۆتە هۆی ئەوەی کە فۆتۆگرافی وەک لقێکی هونەری پلاستیکی لەم ساڵانەی دواییدا سەرهەڵبدات. زۆربەی فۆتۆگرافەرەکان نازانن کە لە راستیدا توخم و تەکنیکەکانی نیگارکێشان بەکاردەهێنن لە کاتی گرتنی وێنەکانیاندا و ئاگاداری ئەمە نین.

خاڵی وەرچەرخان
وەک کەسێک کە لە رابردوودا وێنەی شوێنە مێژووییەکان و شارەکان و بەها کەلتورییەکانم گرتووە، لە ماوەی هەشت ساڵی رابردوودا وێنەم لە سروشتەوە وەرگرتووە. ئەم ئاراستەکردنە لە دەرەوەی ئیرادەی من روویدا، چونکە ساڵی 2015 بەهۆی گرژی و ئاڵۆزییەوە لە ناوچەی سوور لە ئامەد، سێ گەڕەکی کۆن کە ناوەندێکی مێژوویی و رۆشنبیری بوون، بە تەواوی وێران بوون. ئەم رووداوە زۆر کاریگەریی لەسەر من هەبوو، زۆر دڵتەنگ بووم، خاڵی وەرچەرخانی گرنگ بوو لە ژیانمدا، لە قۆناغی دواتردا، دەستمکرد بە گرتنی وێنەی ئاژەڵ و دیمەن لە سروشتەوە. رووباری دیجلە کە بەلای شاری ئامەددا تێدەپەڕێت و باخچە بەناوبانگەکانی هێڤسێل کە لە لیستی میراتی کەلتوری جیهانی یونسکۆدایە، شوێنێکی گرنگ بۆ چرکاندنەکانم پێکدەهێنن. 
لەم ساڵانەی دواییدا زۆربەی وێنەکانم لەم باخچانەدا دەگرم و دڵخۆشم پێیان، بەتایبەتی لە وێنەکانی دیمەنی سروشتیدا جگە لە بۆیاخ و فڵچە هەموو توخمەکانی نیگارکێشان بەکاردەهێنم. بە واتایەکی تر من یەکێکم لەو کەسانەی کە لە کاتی وێنەگرتندا بە ئاگادارییەوە سوود لە هونەری نیگارکێشان وەردەگرم. 
بە کورتی وێنە دەگرم وەک ئەوەی نیگارکێش بم. وەک تابلۆ بیر لە وێنەکانم دەکەمەوە و هەر بەو مانایەش بە بەنرخیان دەزانم. هەر وەرزێک رێگەم پێدەدات تۆنی رەنگی جیاواز بەکاربهێنم، هەروەها حەزم لە بەکارهێنانی ئەو رووناکییەیە کە لەگەڵ هەر وەرزێکدا دەگۆڕێت، بەیانی زوو و پێش خۆرئاوابوون لە ئێواران، بەهۆی رووناکی نەرمی ئەم سەعاتانەیە، هەم تۆنی رەنگی خۆش و هەم سێبەری نەرم بەدەست دەهێنم.

بەکارهێنانی فۆتۆشۆپ
لە ماوەی 15 ساڵی رابردوودا وەک فۆتۆگرافەرێکی دیکۆمێنتاری و رۆژنامەنووس، وێنەی دۆکیۆمێنتاری دەگرم. 
لەلایەکی ترەوە خەریکی وێنەی هونەریم. دەستکەوتێکی گرنگی تری هونەری فۆتۆگرافی بەرنامەی فۆتۆشۆپ و کاریگەرییە ئامادەکراوەکانی بووە کە لەم ساڵانەی دواییدا بە شێوەیەکی فراوان بەکارهێنراون، بەڵام من بە شێوەیەکی شەخسی دژی بەکارهێنانی فۆتۆشۆپم، پێشتر هەرگیز بەکارم نەهێناوە، چونکە تایبەتمەندیی بەڵگەنامەیی وێنەکە لەناو دەبات و بە زیادەڕەوی لە رەنگەکاندا تۆنەکانی رەنگەکان دەشێوێنێت.
دووەم و گرنگترین هۆکار بەڕای من ئەوەیە کە پێکهاتەی پلاستیکی وێنەکان بە بەکارهێنانی فۆتۆشۆپ تێکدەچێت و تایبەتمەندیی خۆیان لەدەست دەدەن کە وێنەبوون. بەڕای من شتێک سەرهەڵدەدات کە لە نێوان وێنە و تابلۆیەکدایە و هیچ بەهایەکی نییە. ئەم وێنانە زۆرجار وێنەی خەیاڵین کە زۆر جوان دەردەکەون، بەڵام بەڕای من هیچ بەهایەکیان نییە، بێگومان ئەم بابەتە کراوەیە بۆ مشتومڕ.

بەکارهێنانی دیدگای جیاواز
کاتێک وێنەکانم دەگرم هەوڵ دەدەم بە بەکارهێنانی رێکخستنەکانی کامێراکەم رەنگەکان لە سروشتیی نزیک بکەمەوە. سەبارەت بە رەنگ، کەمێک راست دەکەمەوە کەمێک لەدەستدانی رەنگ یان لادان کە بەهۆی وێنەگرتنی دیجیتاڵییەوە دروست دەبێت بە بەرنامەیەکی زۆر سادە. بەم مانایە کامێراکان زۆر باشتر بوون، دەتوانرێت بە کامێرا هەموو جۆرە ئەنجامێک بەدەست بهێنرێت.
حەزم لە گرتنی وێنەکانمە بە بەکارهێنانی دیدگای جیاواز بۆ سروشت. ئەمە ئێستا بۆتە یەکێک لە تایبەتمەندییە گرنگەکانی وێنەکانم. زەحمەتە تێبگەین کە زۆربەی وێنەکانم لە باخچەی هێڤسێل گیراون، بەهۆی ئەم روانگە جیاوازە. لەکاتی دروستکردنی پێکهاتەکەمدا، هەموو خاڵ و گۆشەیەک لەبەرچاو دەگرم، دڵنیادەبمەوە لەوەی کە رەنگەکان هاوسەنگ بن و پەڵە و پەڵەیەکی دیکە هاوسەنگن و هیچ توخمێکی تێکدەر لە وێنەکەدا نییە، لە دیمەنە سروشتییەکانمدا حەزم لە بەکارهێنانی هێڵە ئاسۆیی و راستە سروشتییەکانی ناو وێنەکەیە. ئەگەر ئەو وێنەیەی کە دەمەوێت بیگرم بەپەلە نەبوو و بارودۆخی رووناکی گونجاو نەبوو، وێنەکە دوادەخەم. کاتێک رووناکی و کەشوهەوا گونجاو بێت، دەچم وێنەی دەگرم.

توخمە تەکنیکییەکانی نیگارکێشان
لەم ساڵانەی دواییدا، نەک تەنها لە وێنە سروشتییەکانمدا، بەڵکو لە تەلارسازی و پۆرترێت و کۆنسێرت و شانۆ و وێنەی ئاژەڵەکاندا، دەستمکرد بە بەکارهێنانی توخمە تەکنیکییە گشتییەکانی نیگارکێشان، بێگومان بەوپێیەی وێنەی بەڵگەنامە و هەواڵ وێنەی چرکەساتییە، ناتوانرێت ئەم توخمانە بەکاربهێنرێت. بەهەر حاڵ لەم جۆرە وێنانەدا بەدوای ئەم توخمانەدا ناگەڕێین. لە کاتی گرتنی ئەو جۆرە وێنەیەدا ئەگەر کات هەبێت، تا دەتوانم توخمەکانی وێنەکە بەکاردەهێنم.
لە ئەنجامدا بە درێژایی مێژوو هونەرەکانی نیگارکێشان و فۆتۆگرافی هەمیشە کاریگەریی ئەرێنییان لەسەر یەکتر هەبووە، هەرچەندە بە شێوازی جیاواز، هونەری نیگارکێشانم زۆر خۆشدەویست بەهۆی ئەو کاریگەرییەی کە لە تەمەنی گەنجیدا بەدەستم هێنابوو، بەڵام کاتێک دەستم بە رۆژنامەگەری کرد، دەرفەتی نیگارکێشانم نەبوو، چونکە رۆژنامەگەری تاقەتپڕوکێن بوو، لەبەرئەوە کاتی نیگارکێشانم نەبوو. بەڵام ئێستا دڵخۆشم کاتێک تامی تابلۆیەک لەو وێنانەی کە گرتوومە بەدەست دەهێنم.