فەرهاد مستەفا: ئەركی نووسەرە مەحاڵ بكات بە یەقین

سازدانی: ئەدەب و هونەر 

فەرهاد مستەفا یەكێكە لەو نووسەرانەی ساڵانێكە بە هێمنی دەنووسێت و بەرهەمەكانی بڵاودەكاتەوە، ئەزموونی نووسینی ئەم نووسەرە لە كورتیلەچیرۆك و چیرۆك تاوەكو رۆمان كۆمەڵێك بەرهەمی هەیە، دواین بەرهەمی نووسەر رۆمانی "سڕبوونی رەنگ" ە. فەرهاد مستەفا سەبارەت بە ئەزموونی نووسین و ئاریشەكانی ئەدەبیات و نائامادەیی رەخنەی ئەدەبی لەم دیدارەدا وەڵامی پرسیارەكانی ئەدەب و هونەری داوەتەوە. 

* ئێوە بە چیرۆك و كورتیلە چیرۆك دەستان پێ كرد، پاشان چوونە سەر رۆمان. ئایا ئەمە قورس نەبوو لە ژانرێكەوە بۆ ژانرێكی تری وەك رۆمان؟
- هەموو ئەزموونێكی نوێ بێبەش نییە لە غایلە و گومان و دڵەڕاوكێ. ئەزموونی نوێ چێژبەخشە، دنەت دەدات بپشكنیت، هەوڵ بدەیت، سۆراخ بكەیت. سەیر نییە گەر بتەوێت خۆت بەجێ بهێڵیت، سەیر ئەوەیە تا دواچۆڕی نووسین دەق بە خۆتەوە بگری و لە بازنەیەكی دیاریكراودا خول بخۆیت و خۆت دووبارە بكەیتەوە و رانەوەستیت. بەلای ئیمبرتۆ ئیكۆوە شتێك نییە ناوی بەهرە بێت. ئەوەی ئەنجام دەدرێ، بەرئەنجامی هەوڵە. رەوایە لە خۆمان بپرسین لە كوێی ئەو هەوڵدانە راوەستاوین؟ وا دەزانم منیش هەوڵێكی بچووكم داوە، ئیدی لە عۆدەی هاتووم یان غەدرم لێ كردووە ئەوە بابەتێكی دیكەیە.

* دەستبردن بۆ رۆمان لەبەر ئەوەبوو هەستت كرد ئەوەی لە زەینتدایە كورتیلە چیرۆك لە وێزەی نایەت؟
- ئاشكرایە دنیای رۆمان و كورتیلە چیرۆك و كورتە چیرۆكیش، دوو دنیای جیاوازن، گەرچی هەردوولایان لە بنەماڵەی ئەدەبی گێڕانەوە سەریان هەڵدابێ و بنەما گشتییەكەیان هاوبەش بێت. دەتوانم زۆر بە كورتی بڵێم: رۆماننووس بە بەراورد بە چیرۆكنووس، نووسەرێكی دەستكراوە و ئازادە. بەوەی خۆی بە كڵێشەی رێساوە، شەتەك نادات و رووبەرێكی كراوەی لەبەردەمدایە كە دەتوانێت لق و چڵی ژانرەكانی تریش بگوازێتەوە بۆ ناو ئەو رووبەرە. چ جای ئەوەی پرسیاری كورتیلە چیرۆك یان كورتەچیرۆك، پرسیارێكی خێرایە و كەمترین مەودای هەیە بۆ خۆنمایشكردن. سەرەڕای ئەوەی لەندولەوێری و چاڵ و ساتمەی بەئاسانی بەدەردەكەون و بونیادەكانی دیكەی دەق، دەسگیرۆیی ناكەن. زیادەڕۆیی نەكراوە كە دەگوترێت كاری كورتە چیرۆك لە كاری رۆماننووسین سەخترە. بەتایبەت هەندێك پرس و بابەت هەن، ئەستەمە لە رووبەرێكی بچووكی دیاریكراودا بەگەڕبخرێ و تانوپۆكانی نیشان بدرێ.

* رۆمانی سڕبوونی رەنگ چیرۆكی جەنگێكی گەورەیە، هونەری شێوەكاری و جەنگ، بۆچی ئەم بابەتەت هەڵبژارد؟
- هەموومان دەزانین جەنگ بووەتە مێژووی ئێمە، تێكەڵاومان بووە و لەناویدا ژیاوین. لەجەنگدا لەدایكبووین و لەجەنگدا گەورەبووین. ئەركی نووسەر لە شایەتیدانی سەردەمەكەیدا كورت ناكەمەوە، بەڵام كە جەنگ هاتە ناو رۆحتەوە و بوو بەشێك لە نۆستالجیای ئێمە، دەكرێت كاری لەسەر بكرێت و ستەمی ئازاری جەنگ بگوێزینەوە بۆ رووبەری گێڕانەوەكانمان. من هونەر بە دوژمنی سەرسەختی جەنگ دەبینم. لەو شوێنەی هونەر ئامادەیی هەبوو، ستەمی جەنگ كاڵ دەبێتەوە. پێم وابوو لێكدانی ئەو دوو دژە و گواستنەوەی بۆ رووبەری گێڕانەوە، سەرنجبەخشە و شایانی هەڵوێستەكردنە.

من هونەر بە دوژمنی سەرسەختی جەنگ دەبینم. لەو شوێنەی هونەر ئامادەیی هەبوو، ستەمی جەنگ كاڵ دەبێتەوە

* بۆچوونێك هەیە دەڵێ رۆماننووس نابێ دەست بۆ بابەتێك ببات كە خۆی تیایدا نەژیابێ، واتە كەسێك زیندانی نەبینیبێ ناتوانێ لەبارەی زیندانەوە رۆمان بنووسێ، یان جەنگی نەبینیبێ ناتوانێ لەبارەی جەنگەوە بنووسێ. ئەم بۆچوونە چۆن هەڵدەسەنگێنی؟
- نا... بەپێچەوانەوە، من وای نابینم. ناكرێت نووسەرێك بۆ ئەوەی بكوژێك بكاتە كارەكتەری تێكستەكەی، خۆیشی بكوژبێت. یان بۆ ئەوەی كارەكتەری سۆزانییەك هەڵبسوڕێنێت... خۆ رۆماننووس، كۆپیكار و مێژوونووس نییە، تا رووداوەكان چۆن روویانداوە بەو جۆرە بیانگێڕێتەوە و رەفتاری كەسایەتییەكان لە واقیعدا بە چ شێوازێك بوو، بەهەمان چەشن بخرێتەڕوو. تێكست واتە خوڵقاندن. مەرج نییە ئەو خوڵقاندنە، لەسروشتی راستەقینەی خۆی لانەدات، ئەی ئەركی خەیاڵ دەكەوێتە كوێوە؟ خاڵە گرنگەكە ئەوەیە بە چ شێوازێك سەروكارم لەگەڵ ئەو بابەتەدا كردووە و چلۆن روانیومە. ئەركی نووسەرە مەحاڵ بكات بەیەقین، بڕوا بەوە بكەن كە دەیگێڕێتەوە. ئیدی تا ئەو زەمینەیە بەدروستی ساز بكرێت، دەشێت بپشكنین، سۆراخ بكەین، پرسیار بكەین. دەزانیت نووسەرانی ئەمڕۆ، بەبەراورد بەنووسەرانی پێشوو، نووسەرانی بەختدارن؟ بەوەی لە رێگەی سێرچكردنەوە دەستی دەگات بەهەموو چەشنە زانیارییەك و رێگرە لەوەی هەڵەی قەبە بكات. بۆ ئەو كارەم، چەند سەربازێكی كوردم بینیوە كە لەجەنگی عێراق ئێراندا بەدیل گیرابوون و گفتوگۆم لەگەڵ كردوون. چەندەها چاوپێكەوتنی دیلی عێراقیم دیتووە كە نەهامەتی دیلبوونیان چەشتووە، بەشێكی زۆری ئەو یاداشتانەم خوێندووەتەوە كە سەبارەت بە ژیانی دیلبوونیان نووسیویانەتەوە. گەرچی لەبنچینەدا ئەو هەوڵەم بەجۆرێكی تر بوو، دەمویست مێژووی دیل بنووسمەوە، پاشتر دەستبەرداری بووم و لە رۆماندا بەجۆرێكی دیكە بەدەركەوت.

* گلەییەك هەیە لەسەر زاری زۆربەی نووسەرانە، هەموو دەڵێن كەس كتێب ناكڕێ. ئایا هەر ئەدیبەكان كتێبی یەكتری بكڕین و بیخوێنینەوە، كتێبەكان لە كتێبفرۆشییەكان دەمێننەوە؟
- حەقە بپرسین بۆچی لەدەرەوەی ئەو زۆربەیەی باسی دەكەیت، ئەو گلەییە نابینرێت؟ ئاخۆ خەوش لە تێكستەكانماندایە و خواستی خوێنەر پڕ ناكەنەوە و متمانەی خوێنەرمان لەدەستداوە؟ یان هێشتا خوێندنەوە نەبووەتە كەلتوور و بەپاساوی كاریگەری نەرێنی سۆشیال میدیا، خۆمان تەفرە دەدەین؟ یان گرفتەكە لەهۆشیاری خوێنەردایە و ئامادە نییە زیاتر لەبەرهەمی چەند نووسەرێكی دیاریكراو، بخوێنێتەوە؟ یان كتێبیش وەك هەر كاڵایەكی دیكە دەبێت بە بازاڕ بكرێ، تا تۆزوخۆڵی فەرامۆشكردن نەیخنكێنێ؟ هۆكارەكان زۆر لەوانە بەربڵاوترە. گەر ئێوە ئاماژە بە خودی ئەدیبەكان دەكەن، ئەی لەشكرێك مامۆستای زانكۆ و خاوەن بڕوانامەی ماستەر و دكتۆرامان نییە؟ ئەی ئەو هەموو هونەرمەند و رۆژنامەنووسانە؟ بۆ بەڕاشكاوی قسە نەكەین؟ بێ فلتەری دۆخی كتێبی بەو ئاستە گەیاند. بێ فلتەری جیاوازە لە سانسۆر. ترسناكی بێ فلتەری ئەوەیە كە دەقگەلێكی تۆكمە، دەكەوێتە ناو لێشاوی دەقی لاوازەوە و ون دەبێت. بەدەگمەن هەڵسەنگاندنی رەخنەگر و شارەزایانی بوارەكە لە پشت بەرگی كتێبەكانەوە دەبینین و ئەو چاوەڕوانییەشمان لەلا دروست نەبووە. ئاسانترین شت لەلای ئێمە چاپكردنی كتێبە، لێگەڕێ لەوەی بەشێك لە چاپخانەكان ئامادەن بە تیراژی پەنجا كتێب، كتێبەكە چاپبكەن و لە لاپەڕەی ناسینی كتێبەكەش بنووسرێ تیراژی پێنج سەد دانە و چاپی دووەم و چاپی سێیەمیش بخرێتە رووكاری بەرگەكەی. ترسناكی نەبوونی فلتەر هەر ئەوەنییە ئەو كەمە خوێنەرەی كە هەیە دەتۆرێ، بەڵكو پاڵنەرە بەوەی بەردەوام بێ لە بێباكی و خستنەڕووی چەندین دەقی لاوازتر. بەڵێ، بەشە زۆرینەكەمان، كتێبەكانیان ناخوێندرێتەوە. چ تراژیدیایەكە! نووسەرێك بانگەشەی حەفلەی تەوقیع بكات و پاشتر بەخۆڕایی كتێبە نوێكەی بەسەر ئامادەبووەكاندا دابەشبكات و ئامادەبووانیش لە پەنجا كەس تێنەپەڕێت؟!

*ساڵانێكە لەهەموو ژانرە ئەدەبییەكان بەردەوام بەرهەمی نووسەران بڵاودەكرێتەوە و رەخنەی ئەدەبی حزووری نییە. بۆچوونی تۆ لەم بارەیەوە چییە؟ هۆكاری بێدەنگی رەخنەگران لە نێوەندەكەدا دەگێڕیتەوە بۆچی؟
- دروستە، بەبەراورد بەو تێكست و دەقانەی دەخرێنەڕوو، رەخنەی كوردی زۆر سستە. دروستتر، رەخنەی كوردی بەسروشتی خۆی، رێ ناكات. جیا لەوەی بەشێك لەو بابەتانەی بەناوی رەخنەوە پێشكەش دەكرێن، لەخەوشی كاریگەری برادەرایەتی و هاوشاری و ناوچەگەرێتی بێبەش نییە. ناكارایی رەخنە، هۆكارێكی سەرەكییە بۆ بەردەوامبوونی ئەدەبی لاواز. راستە ئەدەب موڵك و تاپۆی چەند كەسێكی دیاریكراو نییە، بەڵام خودی نووسین بەرپرسیارێتییە. ئەوانەی بەڕەخنەگری ئەدەبی ناسراون و جێگەی متمانەن و ئامادەییان هەیە، لەژمارەی پەنجەكانی دەست تێناپەڕن و رەنگە بەفریای ئەو هەموو كتێب و تێكستە نەكەون كە بڵاودەكرێنەوە، بەڵام ئەی ئەو زاتانەی لەبونیادێكی ژانرێكی ئەدەبیدا، خاوەنی بڕوانامەی ماستەر و تێزی دكتۆران؟ كەوتنە كوێوە و چالاكی و هەڵسەنگاندن و رەخنەكانیان كوان؟ بۆچی لە دوای وەرگرتنی بڕوانامەكانیان ون دەبن؟! سەرنج بدە جیا لە رەخنەی ئەو چەند رەخنەگرە، زۆرینەی ئەوانەی هەڵوێستە لەسەر دەقەكانیان كراوە، لەلایەن هاوەڵ و هاوپیشەكانیانەوە ئەنجام دراوە.