3-4
لێكچوونێكی سەیر هەیە لە نێوان رەگەزی سپی پێستی ئەوروپایی كە ئەمریكای داگیركرد و رەگەزی توركیدا، كە كوردستان و ئەرمینیای داگیركرد و تیایدا نیشتەجێ بوو، چونكە مێژووی هەر یەكێكیان لە 700 ساڵ تێناپەڕێت، هەریەكەشیان هەبوونی خۆی لەسەر وێرانكردنی شارستانییە رەسەنەكە بنیات نا.
ئەوەی یەكەمیان رەگەزی هیندییەكانی لەناو برد بە كوشتن و سڕینەوەی شارستانییەكەی و تاڵانكردنی سامانی گەلانی رەسەن و داگیركردنی خاكەكەی، دووەمیش مێژووی كورد و ئەرمەن و لاز و یۆنانییەكان و بوڵگارییەكان و چەند نەتەوەیەكی دیكەی خستە ژێر پێوە و نیشتمانەكەی لێ داگیركردن، ئەو كۆمەڵكوژی و توندوتیژییانەش كە بەرامبەر گەلانی رەسەن کردوویەتی، كەمتر نەبووە لەوەی كە سپی پێستەكان بەرامبەر بە هیندە سوورەكان كردوویانە.
بەڵام جیاوازییەكیان هه‌یه، ئەویش ئەوەیە رەگەزی یەكەم توانی لەگەڵ رابردووی خۆی ئاشت بێتەوە، چونكە دانی بە هەڵەی باب و باپیرانە داگیركەرەكەی خۆیدا نا و داوای لێبوردنیشی كرد و خۆی بێبەریی كرد لە ئەنجامی كردەوەكانیان، تەنانەت كار گەیشتە ئەوەی هەندێكیان خۆیان بە میراتگری شارستانیی هیندییە سوورەكان دەزانن و شانازیشی پێوە دەكەن و باڵاتر لە شارستانی ئەوروپا سەیری دەكەن، كە خۆیان لەوێوە هاتوون، واتە لەگەڵ رابردووی شوێن و كات و جوگرافیا ئاشت بوونەوە.
بەڵام دووەم، واتە رەگەزی توركی، تا ئێستاش لە شەڕدایە و ململانێ دەكات و نایەوێ دان بەو كۆمەڵكوژییانەدا بنێت كە بەرامبەر سریانەكان و كورد و ئەرمەن كردوویەتی، كە خاوەنی راستەقینەی خاك و مێژوون.
رەگەزی تورك نایەوێ دان بە مافە مێژووییەكانی كورد و بوونی كورد لەسەر ئەم خاكەدا بنێت، بەردەوامیش هەوڵدەدات ململانێ و ئاژاوە لە نێوان ئێستا و داهاتوو لەگەڵ مێژووی ئەو خاكەی داگیریكردووە دروست بكات.
لێكچوونێكی سەیر هەیە لە نێوان رەگەزی سپی پێستی ئەوروپایی كە ئەمریكای داگیركرد و رەگەزی توركیدا،
لەبەر ئەوە دەبینین تورك ژیانێكی لەبەریەك هەڵوەشاو دەژی، نیگەران و نامۆیە بەو خاكەی بەر لە 500 ساڵ داگیریكردووە، لەبەرئەوە لەسەر ئاستی هۆشیاری داد و بێدادیەتی بەدەست ململانێی مێژوو و جوگرافیا و لێكدابڕانی زەمەن و ناكۆكیی نێوان كات و شوێنەوە.
توركنه‌ژاد، به‌شێوه‌یه‌كی گشتی، ناتوانێ دان بە مێژوو و دۆخی ئێستادا بنێت، هەر لەبەر ئەوەشە كە ناتوانێ ئەو دوانە ئاشتبكاتەوە، بۆئەوەی بتوانێ ئەوە بكات، مەرجێكی بنەڕەتی هەیە كە دەتوانین ناوی بنێین پەرجوی مێژوویی، ئەویش ئەوەیە تورك دەستبەرداری توركگەرایی خۆی ببێت و لەگەڵ شوێندا ئاشتەوایی بكات، ئەگەر وا نەكات چارەنووسی توركیا دەكەوێتە بەر مەترسی لەبەریەك هەڵوەشان، پێشتر و بۆ یەكەم جار لە سەرەتاكانی سەدەی رابردوودا لەبەریەك هەڵوەشا و دواتر بە چەسپی ئایدیۆلۆژیای دەستكردی كۆلۆنیالیزم پێكیانەوە نایەوە و لە جەستەی پارچە پارچەی پێكهاتەكانی عوسمانی وەك بۆسنییەكان و چەركەس و ئەلبان و لاز و ئەرمەن و یۆنانی و بە ئیسلامبووەكان دروست كرایەوە، بەڵام رەنگە ئەم جارەیان لەگەڵ كۆتایی سەدەدا تووشی لەبەریەك هەڵوەشانێكی كوشندە ببێت، دواجار و كۆتاییشی دەبێت، ئەگەر لەگەڵ مێژوو و ئێستای راستەقینەی خۆیدا ئاشتنەبێتەوە.
*مامۆستای فەلسەفەی سیاسی لە زانكۆی كۆیە
لە عەرەبییەوە: كوردەوان محەمەد سەعید
