جینۆسایدی کورد، لەپەنای سیاسەتی نێودەوڵەتیدا

مقداد شێخ بەهادین

کورد بەدرێژایی مێژووی خۆی و لەزۆر قۆناغ و وێستگەی جیاوازدا هەوڵی گۆڕینی دیمۆگرافیاکەی و سڕینەوەی شوناسەکەی دراوە وەکو نەتەوە، ئەگــەر بە دیقەتەوە سەرنج بدەین و پێداچوونەوەیەکی بابەتیانە بۆ هۆکارەکانی پشتەوەی ئەنجامدانی تاوانەکانی دژ بە کورد بکەین، جەوهەری مەبەستەکان دەردەکەوێت، کە  شاڵاوەکانی قڕکردنی کورد بڕیاری سەرپێی و  کاردانەوەیەک نەبووە دەرئەنجامی کردارێک، واتە پەرچە کردارنەبووە، بەڵکو بەئامانجگرتنی شوناسەکەی و دۆزە رەواکەی و دابەشکردن و گۆڕینی نەخشەی خاکەکەی پرۆسەیەک بووە لەهەموو سەرەدمە جیاوازەکاندا  بەستراتیژ و پلانی رێکخراو و هەماهەنگی ئیقلیمی برەوەی پێدراوە، هەڵبەتە بەسوود وەرگرتن لە سیاسەتی گشتی نێودەوڵەتی.

دەرهاویشتەکانی ئەجیندا و مەنهەجیەتی سیاسەتی نێودەوڵەتی تا نەوەدەکانی سەدەی بیستەم ماڵوێرانی و نەهامەتی زۆری بۆ کورد لێکەوتووەتەوە

گەلانی مەزڵوم دەکرێنە خۆراکی زلهێزەکان
ئاشکرایە یەکێک لەهەرە سیما نامۆڕاڵی و ئاکارە ناشرینەکانی سیاسەتی نێودەوڵەتی، ئەوەیە هەمیشە گەلانی مەزڵوم و وڵاتە لاوازەکانی تـێدا دەکرێتە خۆراکی دەستەبەرکردنی دەستکەوتی ووڵاتە زلهێزەکان، وە بەدرێژایی قۆناغەکانی حوکمڕانی جیهانی هەمیشە ئاقار و ئاراستەکان بەقازانجی ئەوانە شکاوتەوە، کە خاوەنی هێزی زەبەلاح و  توانا و هەیمەنەن لەو نێوەندەشدا نەتەوە و گەلە بێ دەرتانەکان کراونەتە قوربانی مەرام و حەزی هەژموونخوازی و کەرەستەی بەدیهێنانی ئامانجە ناڕەواکانیان و لەنێو بەرداشی خواست و پلان و پیلانەکانیاندا هاڕێندراون.
راستیەکی بەڵگە نەویستە، کە لەهیچ قۆناغێکدا سیاسەتی نێودەوڵەتی  ژینگەیەکی دادپەروەر و سروشتێکی هاوسەنگی بۆ هەموو نەتەوە و گەلە جیاوازەکان مەیسەر نەکردووە، نەیتوانیوە فەزایەکی لەبارو ئازاد بۆ تەواوی میللەتان بەرجەستە بکات و ئاكار و پرنسیپی مرۆیی بۆ سیاسەتی دوو پێوانەیی وڵاتانی زلــهێز بگەڕێنێتەوە، ئەگەر هەر قۆناغێکی نوێش هاتبێتە پێشەوە، تەنها ستراتیژەکە گۆڕاوە نەک مەبەست و ئامانجەکان، هەربۆیە خواستی قۆرخکاری و بەرژەوەندی وڵاتانی زلهێز هەمیشە لەبەرگی تــر و بەمیتۆدی جیاوازتر و بەهەمان تێڕوانین و هێــڵکاری بیناکراوەتەوە.

کارەساتی بۆ گەلانی بن دەست لێکەوتووەتەوە
ئەو فۆرمەیش لە ستراتیژی سیاسەتی نێودەوڵەتی لەزۆر وێستگە و گوزەردا، رووداوی کارەساتباری بۆ گەلانی بن دەست و هەندێ لەو نەتەوە و وڵاتانە لێکەوتووەتەوە، کە لەنێو بازنەی مەبەستەکانی ئەواندا نەبوون، میللەتی کورد یەکێکە لەقوربانیەکانی  ئیزدیواجیەتی  سیاسەتی نێودەوڵەتی و ئەکرێت بڵێین تاکە نەتەوەیە لەزۆرترین قۆناغ و سەردەم و گۆڕانکاریەکاندا غەدری لێکراوەو نەهێڵدراوە بگات بە ماف و خواستە رەواکانی خۆی، چونکە دۆسیەی کورد لە ئەجیندای دەوڵەتانی زلهێزدا جێگەی بایەخ نەبووە و لەهیچ سەردەم و سیستەمێکی  نێودەوڵەتیدا  رەچاوی ماف و خواستەکانی نەکراوە، رێگەی پێنەدراوە بڕیار لەچارەنووسی خۆی بدات، لەکاتێکدا بەپێی ماددەی 25ی بەیاننامەی پەسەندکراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لەساڵی 1960 مافی داوه بەهەر نەتەوەیەک بەسەربەستی بڕیار لەچارەنووسی خۆی بدات.
بۆیە دەرهاویشتەکانی ئەجینداو مەنهەجیەتی سیاسەتی نێودەوڵەتی  تا نەوەدەکانی سەدەی بیستەم ماڵوێرانی و نەهامەتی زۆری بۆ کورد لێکەوتووەتەوە، لەوانەیش دابەشکردنی خاک و داگیرکردن و جینۆساید و هەوڵی قەڵاچۆکردن،  ئەنفال و کیمیابارانکردنی هەڵەبجەیش بەڵگەی زیندووی ئەو هەقیقەتانەن.
ئەنفال زەقترین نموونەی داڕوخانی ئاکار و پڕنسیپی کۆمەڵگەی نێودەڵەتی و ئاماژەی دەستدرێژی و بی ئەرزشكردنی تەواوی بنەماو بەند و رێککەوتن و جاڕنامەو پەیمان و شەرعیەتی یاسا نێودەوڵەتیەکانی تایبەت بە مافی مرۆڤ و نەتەوەو  گەلانی سەرزەوی خودی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بوو.
جێنۆسایدی کورد
جێنۆسایدی کورد لەمێژووی نزیک و قۆناغی هاوچەرخی چاخی شارستانیەتی مرۆڤایەتیدا سیستەمی سیاسی نێودەوڵەتی لەماناو مەبەست و بنەماکانی دادپەروەری و سەروەری و ماف و ئازادیەکان بەتاڵ کردەوەو ئەو راستییەی سەلماند، کە سەربەستی و ژیانی شکۆمەندانە و مافەکان تەنها بۆ ئەو وڵات و گروپ و نەتەوانەیە کە دەکەونە نێوبازنەی ویست و نەخشەی بەرژەوەندی ئەوان، بۆیە کاتێک ستراتیژیی سیاسەتی نێودەوڵەتی لە بەهاو ئاکارو پرنسیپ و مۆڕاڵی مرۆڤایەتی دادەماڵدرێت و بە بەرژەوەندی و هەڵپەی هەژموانخوازی بینادەکرێت، ئەبێ چاوەڕوانی هەموو پێشهات و رووداوێک بکرێت وەکو ئەنفال و هەڵەبجەو دەیان تاوان و  کردەی تری دژ بەمرۆڤایەتی.
ئەوەش ئەو راستیە تاڵەیە، کە کورد نە وەکو نەتەوە نە وەکو گەل لەدووتوێی هیچ ناونیشانێکدا لە هەگبەی سیاسەتی نێودەوڵەتی پێناسەی بۆ نەکراوەو هەمیشە لەدەرەوەی بازنەی پاڵپشتی و پشتیوانییەکان کراوەتە قوربانی پلان و مەرامی سیاسەتی ئیقلیمی و ململانێ نێودەڵەتی و بلۆکبەندییەکانی جیهان، هەربۆیە یاساوڕێسا نێودەوڵەتییەکان نەبووەتە رێگر لەبەردەم هیچ موئامەرە و هەڕەشەو مەترسییەک بۆ سەر خاک و خەڵکی کوردستان، تەنانەت لەنێو ململانێ و ناکۆکی و جیاوازی ئایدۆلۆژی هەردوو بلۆکی رۆژئاوا و یەکێتی سۆڤییەتدا گەلی کورد هەر قوربانی بووە و دەرفەتی پێ بەڕەوا نەبینراوە.
هەرچی قۆناغی ئێستاشە سیاسەتی نێودەوڵەتی خاوەنی ستراتیژێـکی سەربەخۆ و ھاوسەنگ نییە بۆ پارێزگاری لە سەقامگیری و ئاشتی  سەرانسەری و پاراستنی بەرژەوەندییە گشتییەکان و راگرتنی هاوسەنگی نێوان وڵاتان، هەروەها نەیتوانیوە بێ لایەنی بپارێزێت و بووەتە مەیدانی تەراتـێنی ستراتیژ و خواستی زلـهێزەکان و چۆن بیانەوێ ئاراستەی دەکەن  بۆیە تاکو ساتەوەختی ئەم نووسینەش بە بەرچاوی جیهانەوە گەورەترین پێشێلكاری بەرامبەر مافەكانی مرۆڤ و هەوڵی پاكتاوی رەگەزی و لەناوبردنی ناسنامەی هەندێک لەوڵاتان لەلایەن  دیكتاتۆرەکانی سەردەمەوە  برەو و بەردەوامی هەیە، کەچی وڵاتانی زلهێز،  کە رابەرایەتی سیاسەتی گشتی نێودەوڵەتی دەکەن نەیانتوانیوە ئەو تاوانانە بوەستێنن بەڵکو زۆرجار پاساو بۆ رەوایەتــی پێدانیشی دەهێننەوە، ئەو رەفتارەش گوزارشتە لەداڕمانی ئاکار و پڕنسیپی سیاسەتی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی.

سیاسەتی نێوخۆیی و نەتەوەیی 
بەڵام سەرباری ئەو گـەز و پێوانەی بۆ سیاسەتی نێودەوڵەتی کردمان ناشبێت ئۆباڵی هۆکاری تەواوی کارەساتەکان و لەباربردنی دەرفەتەکان بۆ گەلی کورد بخرێتە ئەستۆی سیاسەتی نێودەوڵەتی، دواجار سیاسەتی نێوخۆیی و نەتەوەیی ئاراستەی ئامانجەکان دیاری دەکەن، بۆیە بەشێکی ئەو ئاڵنگاریانەی  زیانی گەورەی لەدۆزەکەمان داوە دەگەڕێتەوە بۆ خۆمان، کە نەمانتوانیوە  لەنێو پانتایی بەرژەوەندییەکانی وڵاتانی زلهێز و هەقیقەتی سیاسەتی نێودەوڵەتیدا گەمەکارێکی لێزان بین، بۆ ئەوەی پێگەی خۆمان لەسوچێکی بەرژەوەندی و ئاراستەی سیاسی ئەوەندا جێگابکەینەوە، تاوەکو  هەر هیچ نەبێ هەوڵی قەڵاچۆکردن و سڕێنەوەمان نەدرێت.

ئەنفال وەکو تاوانی جینۆساید دژ بە کورد