رەجەب تەیب ئەردۆغان:

وەکو دەوڵەت، ئاسانکاری دەکەین بۆ تەواوکردنی خێرای پرۆسەی ئاشتی

ئا: گۆران فەتحی

رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆکی توركيا، لەو وتارەیدا کە لە 32هەمین کۆبوونەوەی راوێژکاری و هەڵسەنگاندنی پارتەکەی پێشکەشیکرد لە ئەنقەرە، باسی لە پرۆسەی ئاشتی ئەو وڵاتە کرد و جەختی لەوە کردەوە، سەرکەوتنی پرۆسەی ئاشتی، سەرکەوتنی تورک و کوردە لە تورکیا، تەئکیدیشی کردەوە کە ئەوان وەک دەوڵەت ئاسانکاری دەکەن بۆ تەواوکردنی خێرای پرۆسەکە.
کورد و تورک سەرکەوتوون
سەبارەت بە کۆتاییهاتنی شەڕ لە نێوان پەکەکە و سوپای تورکیا، ئەردۆغان رایگەیاند: «گومان لە مێشکی هیچ کەسێکدا نەبێت، وەکو حکومەت خەبات و هەوڵەکانمان بەرەو دەرەنجام دەچن، تورکیا سەرکەوت، میللەتەکەم سەرکەوتنی بەدەستهێناوە، تورک، کورد، عەرەب، هاووڵاتیانمان سەرکەوتنیان بەدەستهێنا».
زیانەکانی شەڕ زۆر بوون
ئەردۆغان لە بارەی زیانەکانی شەڕ و پێکدادانی سوپا و پەکەکەوە رایگەیاند:  «چل و حەوت ساڵ لەمەوبەر شەڕ و پێکدادان لە نێوان سوپا و پەکەکە دەستیپێکرد، نزیکەی 10 هەزار کارمەندی هێزی ئەمنی لە شەڕدا کوژران و نزیکەی 50 هەزار هاووڵاتیش گیانیان لەدەستداوە»، سەبارەت بە هەڵەکانی دەوڵەتیش وتی: «هەڵسوکەوتی نادروستی دەوڵەتیش رۆڵی هەبووە لەبەردەوامی ململانێ، رووداوەکانی کوشتنی نادیار بەبەکارهێنانی ئوتومبێلی  تۆرۆسی سپی یەکێک لەو پێشێلکاریانە بوو، کوشتنە نادیارەکان و زیندانی دیاربەکر یەکێکی دیکەیە، سووتانی گوندەکان، خەڵک ناچاربوون بە شەوێک رابکەن، دایکانی زیندانیکراو کە نەیان دەتوانی لە زیندانیشدا بە زمانی کوردی لەگەڵ منداڵەکانیان دا قسە بکەن، هەموویان نموونەی ئەو پێشێلکاری و هەڵسوکەوتە نادروستانە بوون» و «هەموومان باجی ئەم هەڵانەمان دا، نەک هەر هێزە ئەمنییەکان گیانیان لەدەستدا، بەڵکو خەڵکی مەدەنیش گیانیان لەدەستدا، ئەم هێرشانە تورکیای ناسەقامگیر کردبوو، ئێمە رووبەڕووی بارگرانییەکی ئابووری بووینەوە کە دوو تریلیۆن دۆلار بوو.. زیانێکی زۆریش بە ئاشتی و یەکڕیزی و یەکپارچەیی و برایەتی وڵاتەکەمان گەیشت».
هەورەها وتی: «لە دوای هاتنمان بۆ سەر دەسەڵات لە 2002ەوە، هەنگاوی مێژووییمان ناوە بۆ بەرزڕاگرتنی بنەماکانی پێکەوەژیان و برایەتی، لەکاتی جێبەجێکردنی چاکسازیی بێدەنگ و شۆڕشگێڕانە لە دیموکراسی و مافی مرۆڤ لە ناوخۆدا، هەوڵێکی دیپلۆماسیی چڕوپڕیشمان لە دەرەوە ئەنجامدا».

وەکو هاوپەیمانی گەل بە هاوکاریی پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە)، پارتی بزووتنەوەی ناسیۆنالیست (مەهەپە)، پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) بەردەوامی بەم پرۆسەیە دەدەین

پرۆسەیەکی هەستیار
سەبارەت بە پرۆسەی ئاشتی و هەوڵەکانیان لەو رووەوە رایگەیاند: «دوابەدوای بانگەوازە مێژووییەکەی هاوبەشمان (دەوڵەت باخچەلی)، کۆمەڵێک هەنگاومان ناوە بۆ بەدیهێنانی پڕۆژەکەمان، هێزە ئەمنییەکانمان بە هەماهەنگی تەواو کاریان دەکرد، توانیمان پرۆسەیەکی  لەڕادەبەدەر هەستیار و بە حەزەر  بەڕێوەببەین بۆ ئەوەی ئەم پەنجەرە دەرفەتەی لەبەردەم وڵاتەکەماندا کراوەتەوە بقۆزینەوە، وەک دەزانرێت ئەو رێکخراوە لەسەر بانگهێشتی ئیمرالی کۆنگرەی خۆی بەست و هەڵوەشاندنەوەی خۆی راگەیاند و راشیگەیاند کە بڕیارەکەی جێبەجێ کردووە، بە تایبەتی مەراسیمێکیان ئەنجامدا و چەکەکانیان دانا».
لاپەڕەیەکی نوێ
سەرۆکی تورکیا ئاماژەی بەوەشکرد و وتی: «دوێنێ تورکیا دەستیکرد بە داخستنی لاپەڕەیەکی درێژ و پڕ لە ئازار و سەخت و پڕ لە فرمێسک، لە بیرمان نەچێت ئەمڕۆ رۆژێکی نوێیە، ئەمڕۆ لاپەڕەیەکی نوێ لە مێژوودا کرایەوە، ئەمڕۆ دەرگاکانی تورکیایەکی گەورە بە فراوانی کرایەوە»، وتیشی: «ئەو پرۆژەیەی ئێستا، کە ئێمە لەم دواییانەدا پەیڕەویمان کردووە، دەرئەنجامی پرۆسەیەکی دانوستان و موساوەمەیەک و بەخشین و وەرگرتن نییە، ئێمە لە نزیکەوە بەدواداچوون بۆ هەموو دەستپێشخەرییەک دەکەین کە ببێتە هۆی وەستاندنی خوێنڕشتن و کەمکردنەوەی فرمێسکی دایکان و کەمکردنەوەی ئازارەکان و بەهێزکردنی برایەتی».
ئاماژەی بەوەشکرد و وتی: «ئێمە ژیانی خۆمان و خوێن و ئەزموونەکەمان و تەنانەت هەموو ژیانیشمان خستە مەترسییەوە بۆ هێنانەدی تورکیایەکی نوێی ئارام و دوور لە شەڕ».
گەلەکەمان بە کورد و تورکەوە سەرکەوتن
ئەردۆغان جەختی لەوە کردەوە و وتی: «وەک حکومەت و پارتی داد و گەشەپێدان، خەباتی 23 ساڵەی ئێمە، فشار و هەوڵەکانمان لە ناوخۆ و دەرەوە، گەیشتووە بە بەرهەم، تورکیا سەرکەوتنی بەدەستهێناوە، میللەتەکەشم سەرکەوتنی بەدەستهێناوە، هەر یەکێک لە 86 ملیۆن هاووڵاتیەمان (تورک، کورد و عەرەب) سەرکەوتنیان بەدەستهێناوە». 
وتیشی: ئێمە بەشداری لە هیچ هەوڵێکدا ناکەین یەکگرتووییمان، یەکپارچەییمان، نیشتمانمان، دەوڵەتەکەمان، نەتەوەکەمان، ئارامیمان، شەرەف، و شانازی دەوڵەتەکەمان بخاتە مەترسییەوە، ئێمە هەرگیز، هەرگیز رێگە بەم جۆرە هەوڵانە نادەین، کۆماری تورکیا بەشکۆوە وەستاوە؛ ئەمڕۆ، بەهێزتر و گەورەتر و شایستەتر و سەربەرزتر و شەرەفمەندترە لە دوێنێ و لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە کە زۆر لە دوێنێ گەشبینترە بۆ داهاتووی خۆی، سوپاس بۆ خوا، شەڕو پێکدادانی ماوەی 41 ساڵە وا کۆتایی هات، پێویستە هەموو ئەندامێکی میللەتی خۆشەویستمان دڵخۆش بێت و ئاهەنگ  بۆ ئەم دۆخە بگێڕێت. 
پەیوەندیی مێژوویی کورد و تورک و عەرەب
سەرۆکی تورکیا باسی لە پەیوەندیی مێژوویی نێوان کورد و تورک و عەرەبیش کرد و وتی: «سەرکەوتنی مەڵازگرت و فەتحی قودس و فەتحی قوستەنتینیە و بەرگری لە چەنا قەڵا و شەڕی سەربەخۆیی هەموویان شەڕ و سەرکەوتنی هاوبەشی تورک و کورد و عەرەب و گەلانی دیکەی ئیسلامیی بێشومار بوون، بەغدا، چیرۆکی هەزار و یەک شەوە، لەلایەن تورک و کورد و عەرەبەوە دانراوە، قودس لە سەردەمی سەلاحەدیندا لەلایەن تورک و کورد و عەرەبەوە فەتح کرا، دیمەشق شاری هاوبەشی ئێمەیە، دیاربەکر شاری هاوبەشی ئێمەیە. ماردین، موسڵ، کەرکوک، سلێمانی، هەولێر، حەلەب، هاتای، ئەستەنبوڵ، ئەنقەرە، شارە هاوبەشەکانمانن».
جەختی لەوەش کردەوە و وتی: «کاتێک ئێمە (تورک و کورد و عەرەب) هاوپەیمانییەکمان پێکهێنا، بای ئەسپەکانمان هەڵیکرد و هەوای فێنک لە دەریای چینەوە تا ئەدریاتیک هەڵیکرد، لە کاتی پێویستدا شمشێرەکانمان هەڵدەکێشا و شان بە شانی یەکتر شەڕمان دەکرد، لە کاتی پێویستدا بە خەنجەرەکانمان پارچە نانێکمان بەسەر سێدا دابەش دەکرد، سەیری لاپەڕەکانی مێژوو بکەن، کاتێک ئێمە هاوپەیمانیمان پێکهێنا، کەس نەیدەتوانی لەبەردەم ئەسپەکانمان، شمشێرەکانمان، قەڵغانەکانمان، هاوارەکانمان، تەکبیرەکانماندا بوەستێت».

وەک هەنگاوی یەکەم لە ئەنجومەنی نیشتمانیی گەورەی تورکیا لیژنەیەک پێکدەهێنین و دەست دەکەین بە گفتوگۆکردن لەسەر مەرجە یاساییەکانی پرۆسەی ئاشتی لە چوارچێوەی پەرلەماندا

باوەش بۆ یەکتر دەکەینەوە
ئەردۆغان ئاماژەی بەوە کرد و وتی: «مێژوو خۆی دووبارە دەکاتەوە، ئەمڕۆ تورک و کورد جارێکی دیکە بە خۆشەویستییەوە باوەش بۆ یەکتر دەکەنەوە، بەبێ هیچ ئاستەنگێک، سوپاسی خودا دەکەم، ئەمڕۆ رۆحی مەلازگرت، هاوپەیمانی قودس، ئەمڕۆ کرۆکی شەڕی سەربەخۆیی پێکدێتەوە، ئەمڕۆ هەڵهاتنی بەرەبەیانی تورکیایەکی گەورە و بەهێزە، ئێستا، دادەنیشین و گفتوگۆ دەکەین، نەک بە چەک، نەک بە توندوتیژیی، نەک بۆ ململانێ، بەڵکو بۆ خۆشەویستی، بۆ برایەتی، رووبەڕوو، دڵ بە دڵ، رۆح بە رۆح گفتوگۆ دەکەین، هەموو کێشەکانمان لەڕێگەی دیالۆگەوە چارەسەر دەکەین».
هەمووان هاووڵاتی پلە یەکن
سەرۆکی تورکیا جەختی لەوە کردەوە و وتی: «هەر هاووڵاتیەکی ئەم وڵاتە، تورک، کورد، عەرەب، سوننە، عەلەوی، راستڕەو، چەپ، دەوڵەمەند یان هەژار، هەموو هاووڵاتییەکی ئەم وڵاتە لە چاوی دەوڵەتدا هاووڵاتییەکی پلە یەکە، لەبیرتان بێت کۆماری تورکیا نیشتمانی هاوبەشمانە، سەقفی هاوبەشمانە».
وتیشی : «برا کوردەکەم کێشەت هەیە؟ دادەنیشین و قسە دەکەین، بێ چەک و توندوتیژیی. برای عەلەویم کێشەت هەیە؟ ئێمە لەڕێگەی دیالۆگەوە چارەسەری دەکەین، باوەڕم پێ بکەن، بەرەکەت دەکەوێتە سەر سفرەمانەوە، ئارامی دێتە ناو ماڵە بەرفراوانەکەی وڵاتمان، بەم بەرەکەت و بەم ئارامییەوە، هەموو بەربەستێک تێدەپەڕێنین، بەرەو داهاتوو هەنگاو دەنێین و چاوەکانمان لەسەر داهاتوو دەبێت، لەبیرمان نەچێت کە دڵەکان یەکدەگرن، سنوورەکان نامێنن، وەک هەنگاوی یەکەم لە ئەنجومەنی نیشتمانیی گەورەی تورکیا لیژنەیەک پێکدەهێنین و دەست دەکەین بە گفتوگۆکردن لەسەر مەرجە یاساییەکانی پرۆسەکە لە چوارچێوەی پەرلەماندا، جەخت لەوە دەکەمەوە کە ئێمە وەک هاوپەیمانی گەل بە هاوکاری لەگەڵ ئاکەپە و مەهەپە و (دەم پارتی)،  پێش هەموو شتێک ئەم پرۆسەیە ئامادە دەکەین و بەرەو ئایندە دەیگوازینەوە - بەردەوامی پێدەدەین-. دوێنێ شاندی دەم پارتی لەگەڵ سەرۆکی پەرلەمانمان کۆبووەوە، ئێمە پێمانوایە ئەو بەشدارییە بەهێزەی کە ئەنجومەنی رێزدارمان -پەرلەمان- لەم پرۆسەیەدا دەیکات، گرنگییەکی زۆری هەیە بۆ سەرکەوتنی ئەو کارانەی ئەنجام دەدرێن.
پاڵپشتی پەرلەمان سوودبەخش دەبێت
لەم پڕۆسەیەدا سەرەتا لەگەڵ برای بەڕیزی کۆچکردوومان سری سورەییا و دواتر لەم  هەفتەیەدا جارێکی تر لەگەڵ خاتوو پەروین بوڵدان و میدحەت سەنجار کۆبووینەوە، دانیشتین و قسەمان دەکرد، باسمان لەوە کرد کە دەتوانین پێکەوە چی بکەین بۆ ئەم پرۆسەیە، واتە خەریکە شتگەلێکی باشتر دێتە ئارا، هیوادارم پەرلەمانەکەمان پاڵپشتی ئەم پرۆسە سودبەخشە بکات.
ئاماژەی بەوەشکرد کە نەک تەنها پرسی هاووڵاتیانی کورد لە تورکیا، بەڵکو، پرسی خوشک و برا کوردەکان لە عیراق و سوریاش، پرسی ئەوانە و وتی: «ئێمە بەردەوام لەگەڵیان گفتوگۆ و باسی ئەم پرۆسەیە دەکەین، ئەوانیش زۆر دڵخۆشن، بەم پێشهاتانە لە تورکیا.
پێکەوە کار دەکەین
ئەردۆغان وتیشی: «ئێستا (ئاکەپە)، (مەهەپە) و (دەم پارتی)، لانیکەم وەک سێ لایەنی -سیانەیەک- بڕیارمان داوە پێکەوە ئەم رێگایە ببڕین، ئێمە کێشەمان هەیە و لە دۆخێکی سەختداین، بەگوێرەی ئەوەی کە لە دۆخێکی سەختداین و بەوپێیەی پێکەوە وەستاوین و دەستی یەک دەگرین، ئینشائەڵڵا ئەم ئاستەنگانە تێدەپەڕێنین، با هەمووان بزانن ئیتر پێویست بە تووند مشت گرتن ناکات، تەوقە دەکەین و یەکتر لە باوەش دەگرین و قسە دەکەین و دەڕۆین و بەرەو پێشەوە هەنگاو دەنێین، دەست بە دەست دڵ بە دڵ پێکەوە سەدەی تورکیا بنیات دەنێین.
لەگەڵ کۆتایی هاتنی ئەم قۆناغە کۆماری تورکیا لە پێشوو زۆر بەهێزتر و متمانە بەخۆتر دەبێت، ئێستا وزەکانمان بۆ چالاکییە سەرەکییەکانمان تەرخان دەکەین، ئێمە سەرچاوەکانمان کۆدەکەینەوە نەک بۆ شەڕو بەرەنگاربوونەوە، بەڵکو بۆ گەشەپێدان و خۆشگوزەرانی، بۆ تورکیایەکی ئاوەدان و سەرکەوتوو، تورکیا بە برایەتی گەشە دەکات، بە دیموکراسی بەهێز دەبێت و بە سەقامگیریی و ئاسایش بەرەو داهاتوو هەنگاو دەنێت، دەبینن لەماوەیەکی زۆر نزیکدا بە تورکیایەکی تەواو جیاواز دەگەین».
هەروەها وتی: «با کەس خەمی نەبێت، تورکەکان لە دوێنێ سەلامەتتر و بەهێزترن، کورد و عەرەب لە دوێنێ سەلامەتتر و بەهێزترن، دەزانم زاڵبوون بەسەر ئازارەکاندا ئاسان نابێت، جێهێشتنی یادەوەرییە ئازاربەخشەکان بە دڵنیاییەوە لە دوای خۆی ئاسان نابێت، بێگومان زیانەکانمان ناگەڕێنەوە، بەڵام گەنجەکانمان لە سەرەتای تەمەنی گەنجیدا جارێکی تر بەجێمان ناهێڵن، دایکانمان نە فرمێسک دەڕێژن، نە ئازاری لەدەستدانی منداڵێک ئەزموون دەکەن، ئێمە بۆ گەیشتن بەم ئاستە زۆر سەختی و تەڵەمان تێپەڕاندووە، ئێمە برینەکانمان ساڕێژ دەکەین و بەردەوام دەبین لەسەر رێگاکەمان، بەهێزتر و بەئیرادەترەوە، ئێمە وەک دەوڵەت و نەتەوەیەک خاوەنی ئەم متمانە بەخۆبوون و ئیرادەبەرزەین، ئاسانکاری دەکەین بۆ تەواوکردنی خێرای ئەم پرۆسەیە، بەبێ ئازاردان، تێکدان، یان توڕەکردنی کەس و بەپێی هەستیاریی پرۆسەکە کاردەکەین، ئێمە لە نزیکەوە و بە وردی چاودێری رادەستکردنی چەک دەکەین لەڕێگەی میکانیزمی دانراوەوە».
ئەردۆغان لە وتارەکەیدا سوپاسی ئەو لایەنانەی کرد کە بەشداری پرۆسەکەن و وتی: «سوپاس و پێزانینی خۆم ئاراستەی دەوڵەت باخچەلی دەکەم، هەروەها وەفدی دەم پارتی کە بە روانگەیەکی ژیرانە پرۆسەکەیان لە باوەش گرتووە و بە تایبەت بۆ کۆچکردوو سری سورەیا ئۆندەر و بۆ ئەو لایەن و ئەکتەرە سیاسییانەی کە سەرەڕای دیدگا جیاوازەکانمان، دووربینییان لەگرتنەبەری هەڵوێستی نیشتمانپەروەرانە لە پرسە نیشتمانییەکاندا نیشاندا، هەروەها سوپاسی دڵسۆزانەم ئاراستەی حکومەتی ناوەندی عیراق و حکومەتی هەرێمی کوردی عیراق دەکەم، بۆ پاڵپشتیکردنی کاری هێزە ئەمنییەکانمان، لە خوای گەورە داواکارم هیواکانمان بەدی بهێنێت و لە بەڵاو کارەسات بمانپارێزێت».