شەڕی ناوخۆی سوریا کە لە ساڵی2011 وەک راپەڕینێکی ئاشتییانە دژی رژێمی ئەسەد دەستیپێکرد، پەرەی سەند بۆ یەکێک لە ململانێ وێرانکەرەکانی سەدەی بیست و یەکەم.
زیاتر لە 10 ساڵ شەڕ و دەستێوەردانی دەرەکی و پارچەپارچەبوونی ناوخۆیی بووە هۆی نزیکبوونەوەی داڕمانی سوریا. دەرەنجامەکانی داڕمانیشی لە دەرەوەی سوریا دەستیپێکردووە و عیراقی دراوسێش زۆرترین زیانی بەرکەوتووە.
سوریا و عیراق، مێژوویەکی هاوبەش و قەیرانێکی هاوبەش و سنووری هاوبەشیان هەیە، ئەوان پەیوەندیی قووڵی مێژوویی و ئایینییان هەیە، لەگەڵیشیدا لاوازی و ململانێشیان هەیە.
کاتێک سوریا دابەزی بۆ ئاژاوەگێڕی، عیراق بەهۆی چەندین ساڵ شەڕ و داگیرکاری و دابەشکاریی ناوخۆیی لاواز بوو.
ئەو بۆشاییەی دەسەڵات کە بەهۆی ململانێی سوریاوە دروستببوو، زەمینەیەکی بۆ گروپە توندڕەوەکان دابینکرد، دیارترینیان داعش بوو، کە ناسەقامگیریی هەردوو دیوی سنوورەکەیان قۆستەوە.
سەرهەڵدانی داعش
کارەساتبارترین کاریگەریی داڕمانی سوریا لەسەر عیراق سەرهەڵدانی داعش بوو. داعش لە پاشماوەکانی قاعیدە لە عیراق سەریهەڵدا، سەرمایەگوزاریی لە بۆشایی دەسەڵات لە خۆرهەڵاتی سوریا و رۆژئاوای عیراق کرد بۆ دامەزراندنی «خەلافەت»ێکی توندڕەوی ئیسلامی لە ساڵی 2014دا.
ئەمە توندوتیژترین و تێچووی زۆرترین بابەتەکانی مێژووی ئەم دواییەی عیراقی لێکەوتەوە. ملیۆنان کەسی ئاوارە کرد و بەشێک لە شارەکانی وێران کرد و پێویستیی بە هەڵمەتێکی سەربازیی چەند ساڵەی هێزەکانی عیراق و پێشمەرگەی کورد و هاوپەیمانە نێودەوڵەتییەکان بوو بۆ پێچەوانەکردنەوە.
لێشاوی پەنابەران و گوشاری مرۆیی
داڕمانی سوریا گەورەترین قەیرانی ئاوارەبوونی لە جیهاندا بەرهەمهێناوە. لەکاتێکدا زۆربەی پەنابەرە سورییەکان بەرەو تورکیا و لوبنان و ئوردن هەڵاتن، عیراق- سەرەڕای ئاستەنگەکانی خۆی- بوو بە وڵاتی میوانداریش، هەرێمی کوردستانیش بەتایبەتی، سەدان هەزار کوردی سوریای لەخۆگرتووە کە لە شەڕ دەربازببوون، ئەمەش گوشارێکی گەورەی ئابووریی هێنایەکایەوە.
ململانێکانی دەسەڵاتی ناوچەیی
هەڵوەشاندنەوەی سوریا شەڕی جیۆپۆلۆتیکی نێوان زلهێزە ناوچەیی و جیهانییەکانی چڕتر کردووەتەوە- بە تایبەتی ئێران، تورکیا، ئەمریکا و روسیا. ئەم زلهێزانە بە کەمیی رەچاوی دەرەنجامەکانی عیراقی دراوسێ و بەرژەوەندییەکانیان لە سوریادا کردووە و ئێران کە پشتیوانیی لە ئەسەد دەکرد، لە رێگەی ئەمەوە، کاریگەرییەکانی خۆی فراوانتر دەکرد. تورکیا نیگەرانە لە خۆبەڕێوەبەریی و ئەم دەستێوەردانانە دیمەنی ئەمنیی عیراقی ئاڵۆز کردووە و سەروەریی
عیراقی تێکداوە.
گرژی تائیفی و ناسەقامگیریی سیاسی
شەڕی سوریا گرژییە تایفەییەکانی لە سەرانسەری ناوچەکە و لە نێویشیاندا لە عیراق زیاتر کردووە.
ململانێکە دابەشبوونی سوننە و شیعەکانی قووڵتر کردەوە، لەگەڵ ئەوەی بەهۆی دەستتێوەردانی هەردوولایان لە ململانێی سوریادا، جەمسەرگیری ناوخۆیی خراپتر بوو، ئەمەش هەوڵەکانی بەرەو یەکڕیزیی نیشتمانی و ئاشتەوایی تێکدا.
جگە لەوەش دۆخی سوریا، کاریگەریی لەسەر هەڵوێستی کوتلە سیاسییەکانی عیراق هەبووە، کە بەشێکی زۆریان هاوتەریبن لەگەڵ زلهێزە بیانییەکان کە بە قووڵی تێوەگلاون لە سوریادا.
ئەم کاریگەرییە دەرەکییە بەردەوامە لەسەر کارایی دامەزراوەکانی عیراق.
تۆڕەکانی ئاسایشی سنوورەکان و قاچاخچێتی
هەرەسهێنانی دەسەڵات لە سوریا، سنووری سوریا و عیراقی کردە گۆڕەپانی چالاکی نایاسایی. قاچاخچێتی چەک و بازرگانیکردن بە ماددە هۆشبەرەکان و جووڵەی چەکدارەکان لە سنوورەکانەوە، مەترسییەکی جددی لەسەر ئاسایشی ناوخۆی عیراق دروستکردووە.
بارگرانییەکی درێژخایەن
بۆ عیراق، شەڕی دراوسێکەی زیاتر لە هەڕەشەی ئەمنی، بە مانای بارگرانی مرۆیی و گوشاری ئابووری و ناسەقامگیری بووە. توانای عیراق بۆ چاکبوونەوە و هەنگاونان بەرەو پێشەوە، تا ئەو کاتەی سوریا بە پارچەپارچەیی و ناسەقامگیری بمێنێتەوە، بەربەست دروست دەکات.
بۆ ئەوەی عیراق ئایندەیەکی دوور لە شەڕ و تائیفەگەری بنیات بنێت، نەک تەنها برینە ناوخۆییەکانی ساڕێژ بکات، بەڵکو دەبێت کاربکات لە چوارچێوەیەکی ئیقلیمیدا، سەقامگیری و هاوکاری و رێزگرتن لە سەروەری مسۆگەر بکات.
ئەوەی لە تەدمور رووخاندیان، ئەمڕۆ بۆیان چاک ناکرێتەوە، چونکە ئەوە ئاسەواری کۆنە
