لێکدانەوەی دەروون

كاریكاتێرو نەست

كاریكاتێر یاخود كاریكاتور هونەری گاڵتەجاڕییە و یەكێكە لە ژانرەكانی وێنەكێشان، ئامانجی گاڵتەپێكردن ‌و رەخنەی كۆمەڵایەتی ‌و سیاسییە. زاراوەكە لە وشەی ئیتاڵی Caricare  وەرگیراوە کە بەواتای زیادڕەوی دێت. مۆسینی یەكەم كەس بوو ئەم چەمكەی لە ساڵی 1646 دا بەكارهێناوە. توانا رەخنەییەكانی ئەم هونەرە، لە وتار و راپۆرتە رۆژنامەوانییەكان زۆر زیاترە. كاریكاتێر بریتییە لە هەڵتۆقاندنی زیادەرەوییانەی خەسڵەتێك لە خەسڵەتەكانی بابەتێك‌ و گاڵتەپێكردنی لە شێوەی وێنە و نیگار و هێڵكاریدا.
 رەنگە كاریكاتێر گاڵتەجاری بە بابەتێك بكات یاخود بە توندیی برینداری بكات، لەوانەشە شێوەیەك بێت لە شێوەكانی رابواردن ‌و چێژ وەرگرتن، لەم حاڵەتەدا پەنا دەبرێتە بەر گاڵتەجاڕییەكی نەرم ‌و نیان، لەوانەشە هونەرەكە بۆ ورووژاندن ‌و سەلماندنی خاڵێكی كۆمەڵایەتی ‌و سیاسی بێت، هونەرمەندی كاریكاتێریست پەنا دەباتە بەر خەسڵەتە جەستەییەكان (لوتی گەورە، گوێی درێژ و دەمی زل و...) یاخود خەسڵەتی وەرگیراو (چەمانەوە و خواربوونەوە و چرچ‌ و لۆچی دەموچاو) یان لەخۆباییبوون وەك (هەڵبژاردنی شێوەیەكی رێكخستنی قژ و چاویلكە و گوزارشتی روخسار و رەفتار). لەڕووی ستایڵ ‌و شێوازیشەوە كاریكاتێر لەم سێ شێوازە تێناپەڕێت: یان ئەوەتا گاڵتەجاڕییە لە بواری سیاسیدا بەدی دەكرێت‌ وەک ئەوەی لە دەزگا و ئامرازەكانی راگەیاندنەوە پەخش‌ و بڵاو دەكرێتەوە ‌و بەمەبەستی رەخنەلێگرتن، خەسڵەتێكی جەستەیی كەسەكە گەورە و زەبەلاح دەكرێت، یان كاریكاتێری ناقۆڵا و ناشیرین بێت‌ و بۆ رابواردن‌ و سووكایەتی كردن بێت بەو باوەڕ و بیركردنەوانەی لە پشت ئەو رووداوە واقیعییانەوەن كە ڕوودەدەن، ئەویش لەڕێی نیگاری ناشیرین ‌و ناقۆڵاوە تاكو راوبۆچوونی زۆرینەی خەڵكی بورووژێنرێت، بەڵام كاریكاتێری نوێ كە لە چلەكانی سەدەی بیستەوە دەستی پێكردووە و تا ئێستا بەردەوامە، ئەو كاریكاتێرەیە كە توانیوێتی پەرە بە وێنە نیگارگەلێك بدات بەو مەبەستەی هزر و بیرۆكەی خۆشباری ‌و واقیعی بگەیەنێتە جەماوەر.
ئەو دەربڕینانەی لە رووخسارێكی كاریكاتێریدا بەرهەم دێت كاریگەرییان زۆر زیاتر و بەهێزترە لە وێنە راستەقینەكان، چونكە لە توانایاندایە بە كورتترین ‌و خێراترین رێگا، هەست‌ و نەستەكان دەگەیەنن. فرۆید دەڵێت: (كاریكاتێر بۆ خۆی یاخیبوونە لە دەسەڵات‌ و ئەو سەركوتەی دەزگا و دامەزراوەكانی دەیسەپێنن، بۆیە باشترین ستایڵی داهێنانی هونەریش لەو كارانەدا خۆی دەبینێتەوە كە سنوورەكانی ئاگایی تێدەپەڕێنن ‌و بە نائاگا و نەست دەگەن. ئەم هونەرە یەكێكە لەو كەرەسانەی من Ego بۆ بەرەنگاربوونەوەی منی باڵا پەنای بۆ دەبات، رەنگە ئەمەش بۆخۆی جۆرێك بێت لەباڵابوونی ئارەزووە وێرانكارییەكان یان دەرچەیەك بێت بۆ خاڵیكردنەوە و رزگاربوون لێیان بەشێوەیەك بینەر بخاتە پێكەنین ‌و بەریەككەوتن لەنێوان هونەرمەندی كاریكاتۆر و بابەتەكەیدا روونەدات. لە هونەری كاریكاتۆردا پێویست ناكات هونەرمەند هەست‌ و سۆزی راستەقینەی خۆی دەرببڕێت، بەپێچەوانەوە لەچوارچێوەیەكی پێكەنینئامێزدا دەیشارێتەوە و وەرگرانیش دەستخۆشی‌ و رەزامەندی خۆیانی بۆ دەردەبڕن، چونكە بەهۆی پێكەنینەوە لەو وزە زیادەیە رزگاریان دەبێت كە لە توانای پرۆسەی چەپاندن مەزنترە.
كاریكاتێر بەو پێیەی خۆی لە سانسۆری ناوەكی‌ و دەرەكی دەپارێزێت، دەتوانێت داواكاری ‌و خواستە ئەنگێزەییەكان تێر بكات‌ و منی باڵا هێمن بكاتەوە، بۆیە دەتوانین بڵێین: ئامرازێكە بۆ كۆنترۆڵكردنی هەردوو هەست ‌و نەستی (چێژ و سەرسامبوون‌ لەگەڵ وەڕەسی و بێزاربوون).