كتێبی (سەمای گوللەكانی بان سەرم)، زنجیرەی كتێبی چوارەمە، دكتۆر ئەرسەلان بایز دوای هەر یەكە لە كتێبەكانی: (كاژێر شەشی ئێوارە)، (قاوشی ژمارە 3) و (شەو لەكێوان)، نووسیویەتی و لە هەولێر لە چاپخانەی هێڤی بە تیراژی (500) دانە ساڵی 2025 بە قەبارەی (222) لاپەڕەی (12 × 14 سم) چاپكراوە.
ناوەڕۆكی كتێبەكە بۆ رووداوەكانی دوای 31ی ئابی 1996 و بەردەوامی شەڕی ناوخۆ، كێشە و گرفتە ناوخۆییەكانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، جیابوونەوە و دامەزراندنی بزوتنەوەی گۆڕان، بابەتی دەستوور و ناكۆكی نیوان هێزە سیاسییەكان و گەڕانەوەی بۆ پەرلەمانی کوردستان، لەگەڵ هەندێك رووداوی تایبەتی خێزانی و گێڕانەوە و بەسەرهاتەكان تەرخان كراوە.
جێی خۆیەتی بوترێت بۆ ساغكردنەوەی تەواوی ئەو رووداو و بابەتانەی لەنێو كتێبەكەدا باسكراون، خوێنەر كاتێكی زۆری پێویستە تا ئەوەی تەواوی راستییە مێژووییەكانی بۆ دەركەوێت، وەلێ بەندە لە میانەی خوێندنەوەی كتێبەكەدا، لە ماوەیەكی دیاریكراودا، ئەو مافە بە خۆم دەدەم ئاماژە بۆ ئەوە بكەم نووسەر هەندێك راستی تاڵی دەربارەی ئەو قۆناغە مێژووییە وتووە کە دەكرێت لەم خاڵانەی خوارەوەدا كۆیان بكەینەوە.
یەكەم: بە گوێرەی گێڕانەوەكانی دكتۆر ئەرسەلان بایز بەر لە 31ی ئابی 1996 دكتۆر بەرهەم ساڵح كە ئەوكاتە نوێنەری یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە ئەمریكا بووە، لە نامەیەكی دوازدە لاپەڕەییدا مام جەلال و مەكتەبی سیاسیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانی لە هەڵوێستی ئەمریكا ئاگادار كردۆتەوە و نووسیوێتی: (پێش هەڵگیرساندنی شەڕی ناوخۆ، تەنانەت دەوڵەتی كورد مەسەلەیەك بوو لای كۆمەڵێك لایەنی بڕیاری ئێرە [واتا ئەمریكا] بیری لێ دەكرایەوە، وەكو ئیحتیمالێكی پەرەسەندنی دۆخەكە باس دەكرا، ئەم شەڕە ماڵوێرانەكەرە زۆر لە سەنگی سیاسی بردووین و تەنانەت دۆستانمانی دڵ كرمێ كردووە لەوەی حوكمڕانی كورد لەم قۆناغە كارێكی مومكین بێت). ئەوەی لێرەدا جێگای تێڕامانە سەركردایەتی یەكێتی لەو قۆناغەدا ناوەڕۆكی نامەكەی دكتۆر بەرهەم ساڵحی بە هەند وەرنەگرتووە، بەڵكو بە قسەی دكتۆر ئەحمەد چەلەبی فریوی خواردووە، گوایە هەر كاتێك سوپای عیراقی پەلاماری كوردستان بدات، راستەوخۆ ئەمریكا هێزەكانی عیراق بۆردوومان دەكات. كەچی دواتر وا دەرنەچوو). (بڕوانە: ل 13 – 14).
دووەم: لە دەمی باسكردنی هێرشی هێزەكانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بۆ ناو شارەكان لە قۆڵە جیاوازەكانەوە، نووسەر نووسیوێتی: (دەبێ بۆ مێژوو بڵێین جوتیارانی گوندەكانی شارباژێر بە ژن و پیاو و منداڵەوە بە نوردییە نان و ئاو و خواردن و چەپكە گوڵ پێشوازییان لە هێزەكانی
(ی. ن. ك) كرد، جێی خۆیەتی بڵێین ئەو ساڵانە هێشتا پەیوەندیی سەركردایەتی (ی.ن.ك) لەگەڵ جەماوەر زۆر توند و تۆڵ بوو، دروشمە بەناوبانگەكەی مام جەلال گەڕانەوە بۆ خانووە قوڕەكان و نێو هەژاران بە باشی پەیڕەو دەكرا، هەر كاتێكیش پەیوەندیی حزب و حكومەت لەگەڵ جەماوەر باش بێت و حزب و حكومەت لە خزمەتی جەماوەر دابن، ئەوا هیچ هێزێك ناتوانێ ئیرادەی جەماوەر بكشێنێ). (بڕوانە: ل 34). لەنێو ناوەڕۆكی ئەو چەند دێڕەدا ئەوە دەخوێنینەوە، كە لە ئێستاكەدا نە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و نە هێزەكانی دیكەی گۆڕەپانی سیاسیی باشووری كوردستان لەو پەیوەندییە تۆكمەییەدا نیین لەگەڵ جەماوەردا، بۆیە بارودۆخەكە بەم شێوەیەیە كە دەیبینین!
سێیەم: هەر دەربارەی ئەم قۆناغە مێژووییە نووسەر باسی ئەوەی كردووە دۆستانی گەلی كورد لە ماوەی شەڕی ناوخۆدا نێوەندگیری نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانیان كردووە، هەروەها رژێمی عیراقیش لە هەوڵی ئەوەدابووە شەڕەكە لەسەر دەستی ئەوان كۆتایی پێ بێت، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەو راستییە نووسەر بە روونی ئاماژەی بۆ كردووە و نووسیوێتی: (دەوڵەتانی دراوسێ هەر خۆیان ئاگری شەڕی ناوخۆی كوردستانیان گەرم دەكرد، دواتریش هەر خۆیان وەك ریش سپی نیشاندەدا بۆ ئاشتی، حزبەكانی كوردستان لەگەڵ بینینی ئەو راستییەش لەبری سازش كردن بۆ یەكتری و یەكتر قەبوڵ كردن، بۆ یەكتر ئاگر و پووش بوون و ریش سپێتی دوژمنانیان لا پەسەندتر بوو» (بڕوانە: ل 37). لە لایەكی دیكەوە نووسەر دەربارەی نێوەندگیری توركیا، ئاماژەی بە دانانی هێزەكانی (P.M.F) كردووە، باسی ئەوەی كردووە هەموو پەیوەندییەكانی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە رێگای ئەو هێزەوە بووە، لەو بارەیەوە نووسیوێتی: (ئەوەی بەلای هەمووانەوە سەیرە حكومەتی توركیا تەنانەت مافی رۆشنبیری و خوێندنی بەزمانی كوردی بە بیست و پێنج ملیۆن كوردی باكوور نەدەدا، كەچی بووە ناوبژیوانی كوردەكانی باشووری كوردستان). (بڕوانە: ل 39).
چوارەم: نووسەر كاتێك دێت باسی دابەشبوونی باشووری كوردستان لەو قۆناغەدا بۆ دوو زۆنی سەوز و زەردە دەکا، پەنجە دەخاتە سەر ئەو راستییەی لە سنووری هەردوولادا چەندین خاڵی پشكنین دانراون، ئەوەش وایكردووە ئاسان نەبێت هەوادارانی یەكێك لەو دوو هێزە ناكۆكە لەو خاڵی پشكنیانە دەربازیان بێت. نووسەر هەر لە درێژەی ئەو باسەدا بە ڕوونی ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە رق و قینە و تووڕەیی هەر دوو پارتی دەسەڵاتدار بە ناخی یەكە بە یەكەی ئەندام و لایەنگرانی یەكتر لەنێو كۆمەڵگادا چووبووە خوارەوە، ئەوەش وایكردبوو ئاوارەكانی شەڕی ناوخۆ كە پێشووتر لە ژیانی خۆشدا دەژیان، دوای هەڵگیرسانی ئەو شەڕە بكەونە بارێكی ناهەموار و خوا خوای ئەوەیان بێت ژوورێكیان دەست بكەوێت لێی بحەوێنەوە (بڕوانە: ل 40 – 41). لە لایەكی دیكەوە هەر دەربارەی ئاوارەبوونی هەواردارانی هەردوولا، نووسیوێتی: (دیارە لە كاتی شۆڕشی رزگاری گەلان ئاوارەبوون كارێكی ئاساییە، بەڵام كارەسات لەوەدایە لە وڵاتی خۆت و لەسەر دەستی هاوزمانی خۆت ئاوارە بیت و دەست بەسەر ماڵ و موڵكتدا بگیرێت، كەچی هەردوو لاشمان [مەبەستی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانە] باسمان لە نیشتمان پەروەری و خزمەتگوزاری میللەت دەكرد). (بڕوانە: ل 61).
پێنجەم: دەربارەی پەیوەندییەكانی نێوان یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و حكومەتی عیراق، نووسەر ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە بەر لە 31ی ئابی 1996 عودەی سەددام حوسێن (1964 – 2003) هەواڵی ئەوەی بۆ یەكێتی ناردووە، ئەگەر جنیۆ بە سەددام حوسێن (1938 – 2006) نەدەن، دەرگای پەیوەندییان لەگەڵ دەكەنەوە و لە گومرگی سنووری زاخۆش بێ بەشیان ناكەن، بەڵام سووربوونی مام جەلال لەسەر ئەوەی هیچ پەیوەندییەكیان لەگەڵ حكومەت نەبێ، وایكردووە ئەو هەوڵە هیچی لێ شین نەبێت، كەچی دوای 31ی ئابی 1996 یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بە ناچاری بۆ كردنەوەی دەرگای پەیوەندیی لەگەڵ بەغدا هەنگاوی ناوەوە و چەند جارێك نووسەری كتێبی (سەمای گوللەكانی بان سەرم)ی بۆ بەغدا ناردووە. لەم بارەیەوە نووسەر نووسیوێتی: (بە داخەوە ئێمەی كورد هەمیشە خۆخۆر و ناتەباین، ئێمە هەر دوولا (ی. ن. ك) و پارتی خوا خوای ئەوەمان بووە رژێمی بكوژی كورد، رژێمی ئەنفال و كیمیاباران بكەین بە دۆستی خۆمان و لە دژی یەكتری بەكاری بێنین، یان لە شەڕی ناوخۆدا بێ لایەنی بكەین، كەچی هەر یەكە و لە لای خۆمانەوە، خۆمان پێ راست و لاكەی ترمان پێ هەڵە بوو) (بڕوانە: ل 43 – 53).
شەشەم: دەربارەی هەوڵەكان بۆ ئاشتی لە ناوەوە و دەرەوەی وڵات، نووسەر ئاماژەی بە هەوڵەكان كردووە و لەو چوارچێوەیەدا باسی دەستپێشخەری عەزیز محەمەد (1924 – 2017)ی كردووە، باسی لەوە كردووە شاندەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە كۆیە و شەقڵاوە زیاتر لە (200) دانیشتنیان کردووە، بەڵام هیچیان نەگەیشتوون بە ئەنجام، لەبەر ئەوەی هەردوولا نییەتی باشیان نەبووە. نووسەر ئەوەی وەك كارەساتێكی گەورە لە مێژووی كورددا لێكداوەتەوە، چونكە بە هۆی ئەوەی لە سەنگەری دژی یەكترن، بە رق و قینەوە رووبەڕووی یەكتر دەبنەوە، ئیدی ئەو رەفتار و سیاسەتە وای كردووە كورد نەبێتە خاوەن دەوڵەتی خۆی. (بڕوانە: ل 73).
حەوتەم: پەیوەست بە پەیوەندیی نێوان هێزە سیاسییەكان، نووسەر باسی لە هەموو ئەو ساڵانەی دوای دەستپێكردنەوەی خەباتی پێشمەرگایەتی (1976) كردووە، باسی ئەوەی كردووە پارتە سیاسییەكان بە گشتی و پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بە تایبەتی متمانە لەنێوانیاندا نەبووە، ئەوەش گەورەترین كۆسپ و تەگەرەی بۆ گەلی كورد دروست كردووە. نووسەر لە درێژەی ئەو بابەتەدا نووسیوێتی: (هەر چەند مانگە و جارێك رێكەوتنێك مۆر دەكرا، چەندین كۆبوونەوەی هاوبەشی مەكتەبی سیاسی و سەردانی یەكتر دەكران، سەركردەكان بە پێكەنینەوە [باوەشمان] بە یەكتردا دەكرد، كەچی لەپڕ لەسەر جنێوێك، وتارێك، كێشەی ئەندام و لایەنگرێك، بە بۆچوونێكی جیاواز ئەو متمانەیە لەق دەبوو، [دەكەوتینەوە] هێرش و پەلامار بۆ سەر یەكتر و دۆ و دۆشمان تێكەڵ دەكرد. پەنجا ساڵە جنێو بە یەكتر دەدەین، ئەگەر هەموو جنێوەكانی ئەو ساڵانە كۆبكەینەوە زیاتر لە هەزار لاپەڕە دەكات. متمانە لای حزبەكانی دنیا پێگەی جەماوەری و هێزە، بەڵام جنێوەكانی یەكێتی و پارتی لەبری خزمەتگوزاری و متمانەی خەڵك هەموو سنوورەكانی بەزاندووە. هەمووی دووبارە و چەندین بارەیە، یەكتری دەخەنە خانەی خیانەت كەچی پاش مانگێك ئەملا و ئەولای یەكتر ماچ دەكەین، هەر وەك بڵێی نەبامان دیوە و نە باران). (بڕوانە: ل 82 – 83).
هەشتەم: نووسەر دەربارەی رۆڵی حزبەكانی كوردستان ئاماژەی بۆ ئەوە كردووە حزبەكان لە بری خزمەتگوزاری و چاندنی تۆوی خۆشەویستیی نیشتمان و مرۆڤەكان، رق و كینەیان خستۆتە نێو كۆمەڵگا، هەروەها باسی ئەوەشی كردووە، جاران پێشمەرگە و سەركردەی حزبەكان لەناو خەڵكدا خۆشەویست بوون، بەڵام ئێستا بە هۆی ئەو دووبەرەكییە و ئەو جۆرە لە سیاسەت و حوكمڕانییە، خەڵكی لێیان بێزار و ناڕازییە. بە بۆچوونی نووسەر حزبەكان نەك دووبەرەكیان خستۆتە نێو كۆمەڵگا، بەڵكو دووبەرەكیان خستۆتە نێو یەك خێزانیش، لەبەرئەوەی وا هەڵكەوتووە لەناو یەك خێزاندا یەكێكیان پارتی و ئەوەی دیكەیان یەكێتی، یان یەكێك یەكێتی، ئەوەی دیكەیان گۆڕان، یەك ئیسلامی، ئەوەی دیكەیان عەلمانی بێت، ئەوەش بۆتە مۆتەكەی سەر سنگی تاك بە تاكی گەلی كورد. نووسەر بەڵگەی بۆ پشتڕاستكردنەوەی ئەو ناكۆكی و دووبەرەكییەی نێو یەك خێزان، چیرۆكی كوژرانی برایەك بە دەستی برایەكی خۆی لە یەكێك لە سەنگەرەكان لە شەڕی ناوخۆی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لەسەر زاری فرسەت سۆفی (1978 – 2020) لەسەر یەكێك لە قوتە شاخەكانی هەندرێن گێڕاوەتەوە. پاشان نووسیویەتی: (ئەمە یەكێكە لە دەیان نموونەی شەڕی ناوخۆی ریزەكانی كورد، بەشێكە لە مێژووی تاڵی سیاسەت و پەیوەندیی نێوان حزبەكانی باشووری كوردستان «بگرە پارچەكانی تریش».)
نووسەر دوای ئەو چەند دێڕە رووی دەمی كردۆتە ئەوانەی هەمیشە رۆڵیان هەبووە لە گەرمكردنی ناكۆكییەكان و دەڵێت: (جا نازانم سەرگەرم و توندڕەوەكانی نێو هەر دوو حزب (ی. ن. ك) و پارتی دیموكراتی كوردستان بە چ «لۆژیك»ێك فوو لە گەشانەوەی خۆڵەمێشی ئاگرێکی خامۆشكراو دەكەن؟ تۆ بڵێی چ سوودێك لە دروستكردنی گرژییەكان ببینن؟!). (بڕوانە، ل 83 – 85).
نۆیەم: نووسەر پەیوەست بە چارەسەركردنی كێشە ناوخۆییەكان، بە چەند دێڕێك بۆ كێشە و گرفتەكانی قۆناغەكانی پێشوو لە گوندەكان گەڕاوەتەوە، باسی ئەوەی كردووە لە دەمی بوونی هەر كێشەیەك، سێ _ چوار ریش سپیی نەخوێندەوار توانیویانە كێشەكان چارەسەر بكەن و ناكۆكییەكان بە لاوە بخەن، ئەوەش بە هۆی ئەوەوە بووە، بڕیاری ریش سپییە نەخوێندەوارەكان رەتكردنەوەی بۆ نەبووە و كەسیش نەبووە لە بەردەم بڕیارەكانیان بوەستێت و لاساری بكات. نووسەر لەگەڵ ئەو چەند دێڕە وەك توانجێك نووسیوێتی: (سەیر لەوەدایە ئەو نەخوێندەوارانە بەو كەم تواناییەی خۆیانەوە دەیانتوانی كێشەی كۆمەڵگا چارەسەر بكەن، كەچی ئەمڕۆ ئەو لێپرسراوە خاوەن شەهادە و دنیادیدانە، ناتوانن كێشەكانی نێوان خۆیان چارەسەر بكەن و خۆشەویستی بخەنە نێو میللەت). (بڕوانە ل 85).
دەیەم: نووسەر دەربارەی كاریگەریی سیاسەتی قۆناغەكانی پێشوو، بەسەر ئەو قۆناغەی باسیكردووە، لەگەڵ قۆناغی دواتر بە روونی ئاماژەی بۆ ئەوە كردوووە، هێشتاكە عەقڵی كوردەواری عەقڵی گوندە دوورە دەستەكانە، بۆیە بەم شێوەیە سیاسەت دەكەین. ئەوەش روونە عەقڵی گوند، ناتوانێ سەركردایەتی شارە گەورەكان بكات، چونكە عەقڵی گوند لە قەوارەی بیركردنەوەی گوندێك زیاتر بڕ ناكات، لەوبارەیەوە دەڵێت: (راستیان وتووە كەرەبۆزی دەشتی هەولێر و خۆشناوەتی و شارەزوور و بامەڕنێ، ناتوانن كێبركێ لەگەڵ ئۆتۆمبێلە مۆدێرنەكانی یابان و ئەڵمانیا بكەن، هەربۆیەش كاتێ دەبینە خاوەنی ئەو پەیتوكانە لەسەر فوول لایتێك، یان راگرتنیان لە پارك دەبێتە شەڕمان و یەكتر دەكوژین). ( بڕوانە: ل 90).
یازدەم: نووسەر لەبەرئەوەی ماوەیەك سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان بووە، بەشێكی ناوەڕۆكی كتێبەكەی بۆ كێشە و گرفتەكانی ناو پەرلەمان و رۆڵی پەرلەمان لە چارەسەركردنی كێشەكان تەرخان كردووە، روون و رەوان نووسیوێتی: (سیاسەتی فراكسیۆنەكانی ناو پەرلەمان درێژەپێدەری سیاسەتی حزبەكانیانە، بۆیە كاتێ سەركردەی حزبەكان موقاتەعەی یەكتر بكەن و متمانەیان بە یەكتر نەبێ، هەر دانیشتنێكی نێوان فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی كوردستانیش لەسەر مەسەلە ئەساسییەكان ئاسنی سارد كوتانە). (بڕوانە: ل 161).
ماوەتەوە بڵێین دەكرێت لە ئەنجامی خوێندنەوەی ناوەڕۆكی ئەم كتیبەدا بوترێت، ئەگەرچی نووسەر بەشێک لە بەرپرسیارێتی مێژوویی وەك كارەكتەرێکی سیاسی دەکەوێتە سەرشان و خۆشی لەو مێژوویەدا بەشدار بووە، بەڵام گێڕانەوەی راستییەکان بەمشێوەیە، جێگەی دەستخۆشییە.
د.ئەرسەلان بایز نووسەری کتێبەکە
