خۆڵبارین، كوردستان و عیراق دەخنكێنێت

ماوەی چەند رۆژێكە خۆڵبارین بڕستی لە خەڵكی كوردستان و عیراق بڕیوە و لە سەرتاسەری وڵاتدا سەدان كەسی رەوانەی نەخۆشخانە كردووە.
ئەو خۆڵبارینەی چەند رۆژێكە تێیدا دەژین، دیاردەیەكی سروشتییە و لەو ناوچانەی وشكن و ئاستی باران بارین تێیاندا کەمە روودەدات.
هۆكارە سەرەكییە سروشتییەكانی دروستبونی خۆڵبارین دەگەڕێتەوە بۆ گۆڕانكاریی كەشوهەوا و كەمی رێژەی سەوزایی و كەمی بارانبارین و وشكبونی خاك و بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی و كەمبوونەوەی ماددە ئۆرگانییەكان.
سەرچاوەی ئەو خۆڵبارینانەی لە كوردستان و عیراق رودەدەن، یان ناوخۆیین و بەھۆی ئەو با بەهێزانەوەیە، كە لە خوارو و خۆرئاوای عیراقەوە سەرچاوە دەگرن، یاخود دەرەكین و لە وڵاتانی دەوروبەرەوە دێن، یان لە باكووری ئەفریقاوە بۆمان دێن.

ئەمڕۆ چڕیی خۆڵبارین نامێنێت
لەوبارەیەوە جەوهەر حەمەلاو خالید بەڕێوەبەری كەشناسیی و بومەلەرزەزانیی سلێمانی بە وەكالەت، لەلێدوانێكدا بۆ كوردستانی نوێ وتی «بەگوێرەی پێشبینییەكان، خۆڵبارینەكە بەو شێوە چڕەی هەیە، ئەمڕۆ كۆتاییدێت».
سەبارەت بە هۆكارەكانی خۆڵبارین، وتی «سەرچاوەی خۆڵبارینەكە دەگەڕێتەوە بۆ كەمبارانی، كەمی رووبەری سەوزایی، فشەڵیی خاك (هەڵبەت بەهۆی كەمبارانی و پێكهاتەی خاكەكە)، هەڵكردنی بای بەهێز لە ئەنجامی ناجێگیری كەشوهەوا، كە دەبێتەهۆی بەرزبونەوەی تۆز و خۆڵ بۆ بەرزی 2-3 كیلۆمەتر، واتە هۆكاری خۆڵبارین لای خۆمان نییە. پشتێنەی سەوزاییش كاریگەریی لەسەر كەمبوونەوەی خۆڵبارین نییە، چونكە خۆڵەكە لە ئاسمانەوە دەبارێت».
ئەو وڵات و ناوچانەی دەبنەهۆی خۆڵبارین و كاریگەرییان لەسەر ئێمە هەیە، بیابانەكانی باشوور و خۆرئاوای عیراق، خۆرهەڵاتی سوریا، باكووری سعودیە و بیابانەكانی باكووری ئەفریقایە. راشیگەیاند: تێكڕای خۆڵبارین لەماوەی سێ ساڵی رابردوو لە سلێمانی 18 رۆژ بووە لە ساڵێكدا، هەندێك ساڵ تەنها چەند رۆژێك بووە (ئەو ساڵانەی كە باران زۆر بووە)، ئەو ساڵانەشی كە كەمبارانی و وشكەساڵیی بووە، لە 50 رۆژ نزیكبۆتەوە.

خۆڵبارین ژینگە وێران دەكات
لەلایەن خۆیەوە، د.ژینۆ خالید پسپۆڕی پیسبونی ژینگە و مامۆستای زانكۆ بۆ كوردستانی نوێ وتی «خۆڵبارین كاریگەریی زۆری لەسەر پیسبوونی ژینگە هەیە و دەبێتەهۆی كەمبوونەوەی رۆشنە پێكهاتن لە درەختەكاندا، كە ئەوەش وادەكات بەروبومە كشتوكاڵییەكان كەمببێتەوە، دواتر دەبێتەهۆی وشكبونەوەی درەختەكان».
خۆڵبارین مادەیەكی زۆر زیانبەخشی لەگەڵدایە، كە لە هەوادا هەیە و بریتییە لە پاشماوەی كارگەكان و هەر مادەیەكی دیكەی گازی، لەڕێگای دەنكۆڵەكانی خۆڵبارینەكەوە دەگوازرێنەوە بۆ ناوچەكانی كوردستان و كاریگەریی لەسەر خاكە كشتوكاڵییەكان و درەختەكان و سەرچاوە ئاوییەكان دەبێت، یان لەڕێگای باران بارینەوە كە دەچێتە ئاوی ژێر زەوییەوە یاخود دەچێتە ناو خاكەوە، راستەوخۆش زیان بە تەندروستیی مرۆڤ دەگەیەنێت.
سەبارەت بەڕێژەی سەوزایی و كەمیی باران بارین، د.ژینۆ ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، پشتێنەی سەوزایی كاریگەریی لەسەر كەمبوونەوەی خۆڵبارین هەیە، چونكە هۆكاری دروستبوونی شەپۆلی خۆڵبارین لە سەرچاوەكەیەوە، دەگەڕێتەوە بۆ كەمیی رێژەی سەوزایی.
سەبارەت بە كاریگەرییەكانی خۆڵبارین لەسەر كۆی بونەوەرەكان، ئەو مامۆستای زانكۆیە دەڵێت «هەروەك چۆن خۆڵبارین كاریگەریی راستەوخۆی لەسەر مرۆڤ هەیە، ئاواش كاریگەریی لەسەر تەواوی زیندەوەران و ئاژەڵەكان و باڵندەكان هەیە، بە تایبەتی هەنگ، كە زۆر هەستیارە بە خۆڵبارین و بەشی زۆری مێروە سودبەخشەكان بەهۆی خۆڵبارینەوە لەناودەچن، كە ئەوەش دەبێتەهۆی تێكچوونی هاوسەنگیی ژینگەیی، هەروەها دەبێتەهۆی زیانگەیاندن بە ماسی و ئاژەڵە ئاوییەكان، چونكە خۆڵبارین رێگرە لەوەی تیشكی خۆر بچێتە ناو ئاو، ئەوەش دەبێتەهۆی كەمبوونەوەی ئۆكسجین لە ئاودا و زیانگەیاندن بە ماسی و ئاژەڵ و قەوزە و رووەكە ئاوییەكان».

100 كەس بەرەو نەخۆشخانەكانی كەركوك
لەلایەكی دیكەوە، بەهۆی ئەو شەپۆلە خۆڵبارینەی شاری كەركوكی گرتۆتەوە، زیاتر لە 100 كەسی تووشی تەنگەنەفەسی كردووە و سەردانی نەخۆشخانەكانی كەركوكیان كردووە.
لەوبارەیەوە سامان یابە عەلی بەڕێوەبەری راگەیاندنی فەرمانگەی تەندروستیی كەركوك، بە كوردستانی نوێ-ی راگەیاند، خۆڵبارینەكە، تیمەكانی تەندروستیی كەركوكی خستە حاڵەتی ئامادەباشییەوە، چونكە زیاتر لە 100 كەس تووشی تەنگەنەفەسی بون و سەردانی نەخۆشخانەكانیان كردووەو لەلایەن تیمەكانی تەندروستییەوە چارەسەركراون، ژمارەیەكشیان تائێستا لە نەخۆشخانەن.

رێنمایی خۆپارێزیی لەكاتی خۆڵباریندا
*پێویستە دەرگا و پەنجەرەی ماڵ دابخرێت و رێگری بكرێت لە چوونی تەپ و تۆز بۆ ناو ماڵ.
*هەتا بكرێت لە ماڵ نەچیتە دەرەوە، بەڵام ئەگەر ناچاربویت بڕۆیتە دەرەوە، ئەوا دەمامك بەكاربهێنە بە تایبەتی ئەوانەی نەخۆشی رەبۆیان هەیە و تەنگەنەفەس دەبن، بەبەردەوامی پەمپی ئۆكسجینیان پێبێت.
*پێویستە شۆفێر پابەندی رێنماییەكانی هاتوچۆ بێت، چونكە بواری بینین كەم دەبێتەوە، هەروەها جامەكانی دابخات و لایت دابگیرسێنێت.
*دوای كۆتاییهاتنی خۆڵبارین، پێویستە ناوماڵ و گەڵای رووەك و درەختەكان پاك بكرێنەوە.
*چاویلكە و قەترەی چاو بەكاربهێنە بۆ پاراستنی چاوەكانت، چاوەكانت بشۆ لەبری خوراندنی.
*لەكاتی خۆڵباریندا لە پلەی گەرمی بەرزدا بڕێكی باش ئاو بخۆرەوە.