״چینییەکان خۆیان بە جەنگەوە سەرقاڵ ناكەن״

چین و روسیا هەوڵی کرانەوە بە رووی وڵاتانی عەرەبیدا دەدەن

چاوەڕوان دەکرێت مانگی ئۆكتۆبەری ئەمساڵ دیداری روسی-عەرەبی و ساڵی داهاتووش دیداری چینی-عەرەبی بەڕێوەبچێت، ئەمەش دوای سەردانەکەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا دێت بۆ وڵاتانی کەنداو و ئیمزاکردنی چەندین رێكکەوتنی گەورەی بازرگانی، ئەمنی و سەربازی بەبڕی زیاتر لە سێ تریلیۆن دۆلار.

کوردستانی نوێ بەدواداچوونی بۆ ئەو دوو دیدارە کردووە و لەم راپۆرتەدا وردەکارییەکەی خستۆتەڕوو:

چین پێش ئەمریكا دەكەوێت
باڵیۆز د.محەمەد سابیر دیپلۆماتكار و سیاسەتمەدار بۆ كوردستانی نوێ وتی: بەهۆی ئەوەی بەشێكی زۆری یەدەگی نەوتی جیهان لای وڵاتانی كەنداو و عەرەبییە، بۆیە وڵاتە زلهێزەكان كێبڕكێی لەسەردەكەن و دەیانەوێت وەبەرهێنان بكەن و پەیوەندییان لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی هەبێت.
چین یەكێكە لەو وڵاتانەی لە كێبڕكێدایە لەگەڵ ئەمریكا و پێیوایە ساڵی (2050) پێش ئەمریكا بكەوێت، د.محەمەد سابیر دەڵێت: منیش پێشبینی دەكەم چین پێش ئەمریکا بداتەوە. ساڵی (2004 – 2010) لە چین بووم، دیداری چینی-عەرەبی هەبووە كە هەموو وڵاتانی عەرەبی تێدایە، هەر ساڵێك لە وڵاتێكی عەرەبی یان لە چین ئەنجامدەدرێت و پەیوەندییەكانی خۆیان لەڕووی ئابووری و وەبەرهێنان و بازرگانییەوە بەرەوپێشەوە دەبەن، لەبەرئەوە پەیوەندیی چین و وڵاتانی عەرەبی ماوەیەكی دوورودرێژە و دەیانەوێت پەیوەندی سیاسی-شیان هەبێت.
چین و ئەفریقا
وتیشی: لەم ساڵانەی دواییدا، چینییەكان لەگەڵ وڵاتانی كەنداو بەگشتی و سعودیە و ئیمارات بەتایبەتی پەیوەندییەكی باشیان هەیە، كوێت پاڵاوگەی هەیە لە چین و نەوتەكەی دەنێرێت بۆ ئەوێ و لەوێ دەپاڵێورێت و دواتر دەنێردرێت بۆ دەرەوە.
چین هەر ئەوەنییە پەیوەندیی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی هەبێت، بەڵكو لەگەڵ زیاتر لە (50) دەوڵەتی ئەفریقیاش پەیوەندیی باشی هەیە و ساڵانە دیدارێكی چینی-ئەفریقی لە یەكێك لە وڵاتەكان ئەنجامدەدرێت. لەوبارەیەوە باڵیۆز د.محەمەد سابیر دیپلۆماتكار و سیاسەتمەدار روونیکردەوە، کە لە دیدارەکەدا باسی بابەتە ناوخۆی و هاوبەشەكانیان لە بوارەكانی (سیاسی، ئابووری، وەبەرهێنان و بازرگانی) دەكەن، چونكە چینییەكان بۆ خۆیان زیرەكن، ئەوان پشتبەستنی تەواوەتییان لەسەر هێزی نەرمە، گرنگی بە هێز و داگیركردن و عەسكەرتارێتی نادەن، بۆیە سەركەوتووش بوون.
هێزی دراوی چین
باسی لەوەکرد، لە (2012)ەوە چین سەرقاڵی رێگەی ئاوریشمی نوێیە و (168) وڵاتی جیاجیا لەگەڵ پەکین پرۆژەکەیان ئیمزاكردووە كە سەرچاوەیەكی ئابووری گەورەیە بۆ چین و ئەو وڵاتانەی رێگەكەی پێدا دەڕوات، ئەمە جگە لەڕووی ئابوورییەوە، چینییەكان دەیانەوێت دراوی چینی ببێت بەیەكێك لە دراوە سەرەكییەكانی جیهان و بەشێكی زۆری وڵاتان ئێستا پارەی چینی بۆ بازرگانییان لەگەڵ چین بەكاردەهێنن.
وتیشی: ئەوان خۆیان بە جەنگەوە سەرقاڵ ناكەن، خۆیان بە ئابووری، رۆشنبیری و پەیوەندیی دیپلۆماسییەوە سەرقاڵكردووە، بۆیە چین و ئەو وڵاتانەی لەگەڵیدا بازرگانی دەكەن، قازانج دەكەن. وتەیەكی چینی-یش هەیە دەڵێت: «تۆ قازانج بكە، منیش قازانج دەكەم».
سەبارەت بە سەردانەکەی ترەمپ بۆ سێ وڵاتی کەنداو، ئەو دیپلۆماتکارەی کورد جەختدەکاتەوە، هەر وڵاتە و تەماشای بەرژەوەندیی خۆی دەكات، ترەمپ-یش بەرژەوەندیی وڵاتەكەی لەپێش هەموو شتێكەوە دادەنێت، بەدڵنیاییەوە ئەو سەردانەی بۆ وڵاتانی عەرەبی، سەردانێكی زۆر سەركەوتووبووە.
وتیشی: هەموو ئەو رێککەوتنانەی ترەمپ لەگەڵ وڵاتانی کەنداو كردوویەتی، هەنگاوی گەورەیە، چونکە تەركیزی لەسەر دەوڵەتە عەرەبییە دەوڵەمەندەكان كردووە، بە تایبەتی (سعودیە، ئیمارات و قەتەر)، ئەمەش جۆرە ساردییەكی دروستكردووە لەنێوان ترەمپ و ناتانیاهۆ و شتێكی كاتییە، ئەمریكا پشت لە ئیسرائیل ناكات، ئیسرائیلیش بەبێ ئەمریكا ناتوانێت لەم ناوچەیەدا بە ئارامی بژی.
داوەتنامەکەی پوتین چییە؟
پەیوەندیدار بە داواکاریی دیداری روسی-عەرەبی لەلایەن ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی روسیاوە، رەمەزان كەریم شارەزا لە سیاسەتی روسیا بۆ كوردستانی نوێ وتی: سەرۆكی روسیا داوەتنامەیەكی بۆ کۆمکاری عەرەبی ناردووە، ئەمەش وەڵام و ململانێیەكە لەگەڵ ئەمریكا، چونكە ماوەی رابردوو سەرۆكی ئەمریكا سەردانی (سعودیە، قەتەر و ئیمارات)ی كرد و چەند تریلیۆن دۆلارێك گرێبەستی ئیمزاكرد، ئەگەر ئێمە بگەڕێینەوە بۆ مێژوو، ئەوا وڵاتانی عەرەبی پەیوەندییەكی ستراتیژی باشیان لەگەڵ پادشای روسیا هەبوو، دواتریش لە دوای جەنگی دووەمی جیهانی، یەكێتیی سۆڤیەت و وڵاتانی عەرەبی پەیوەندیی باشیان هەبوو. سۆڤیەت لە جەنگەكانی (عەرەب – ئیسرائیل) و لە شەڕەكانی (1948 - 1967 - 1973)، هەمیشە پشتیوانیی وڵاتانی عەرەبی كردووە و پەیوەندیی خۆی لەگەڵ ئیسرائیل بچڕاندووە. بۆیە پەیوەندیی روسیا و عەرەب ستراتیژییە.
پەیوەندیی روسی-عەرەبی
وتیشی: لە پەیوەندییەكانی ئێران و روسیا، هەروەها پەیوەندیی روسیا و توركیادا ململانێ هەبووە، بەڵام پەیوەندیی وڵاتانی عەرەبی و روسیا بەهێزە. روسیا بەراورد بە ئەمریكا پەیوەندی بەهێزترە لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی، لەڕووی سەربازی و هەواڵگرییەوە پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی هەیە، لەڕووی پەیوەندیی كۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە زۆر بەهێزە، بەشێكی زۆری خەڵكی وڵاتانی (لیبیا و سوریا و چەندین وڵاتی تریش) دەرچووی زانكۆكانی روسیان.
بەپێی وتەی ئەو شارەزایەی سیاسەتی روسیا، مۆسکۆ بەردەوام لەناو وڵاتانی عەرەبی پێگەی بەهێزە، ئەگەر ترەمپ پارە وەردەگرێت و چەك دەفرۆشێت، ئەوا پەیوەندیی روسیا هەمەلایەنەیە (هونەرییە، دیپلۆماسییە، سیاسییە، سەربازی و هەواڵگرییە، كۆمەڵایەتییە). وتیشی: ئەگەر ترەمپ هاتووە سەردانی سێ وڵات دەكات، ئەوا روسیا بانگی هەموو کۆمکاری عەرەبی دەكات، كە (22) وڵاتە، دەیەوێت ئەو پەیوەندییە بكات بە پەیوەندییەكی ستراتیژی و هەمەلایەنە و دەیەوێت قەرەبووی ئەوە وەربگرێت، كە لە ماوەی (5) مانگی رابردوودا لە سوریادا نەماوە، بۆیە دەیەوێت جارێكی دیکە بێتەوە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و خۆی بەهێزتر بكات.
پێیوایە، روسیا جارێكی دیکە لە سوریادا پێگەی جارانی بۆ دەگەڕێتەوە و دیمەشق و وڵاتانی دیکەی عەرەبی بەجێناهێڵێت بۆ هیچ وڵاتێك، بەڵکو روسیا لە ئەمریكا بەهێزتر دەبێت، لەوانەیە لە سعودیە بە تەواوی بەهێز نەبێت، بەڵام لە (21) وڵاتی دیکەی عەرەبی بەهێز دەبێت.
کورد چی بکات؟
وتیشی: لە عیراق و سوریا (دوو بەشی كوردستان) هەیە، بۆیە بۆ ئێمە وەكو كورد گرنگە و دەبێت سوود لەو پەیوەندییانە ببینین، بۆیە روسیا لە بوارەكانی (سیاسی، ئابووری و سەربازی)، بەراورد بە ئەمریكا پەیوەندیی بەهێزترە لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی.
كوردستانی نوێ – هیوا كازم