چەند سەعاتێكی كەم لە رواندا مامەوە، بەڵام لە فڕۆكەخانەی قاهیرەوە تا كیگالیی پایتەخت 5:30 سەعات بوو، لە تەنیشتمەوە كچێكی خەڵكی رواندا دانیشتبوو، كەمێك عەرەبی و شتێك ئینگلیزیی دەزانی، هەموو ئەو كاتە وەك شایەتحاڵێك باسی هەموو مێژووی ئێستای وڵاتەكەیی بۆ كردم.
ئەم كچە ئەندازیارە بۆ خولێك لە میسر بوو، زۆر رۆشنبیر بوو، زۆر بێلایەنانە باسی بابەتەكانی دەكرد، كە لێم پرسی تۆ لە هۆتۆی یان تۆتسی؟ وتی ئێمە وەك خەڵكی رواندا لە دوای شەڕی ناوخۆوە كە یەك ملیۆن كوشتاری لێكەوتەوە، بڕیارماندا ناوی هۆزەكان نەبەین و تەنها بڵێین هاووڵاتیی روانداین.
هەر لەسەر زاری (سیرا) وە، ئەو خاڵە لێكچوو هاوبەشانەم لە مێشكی خۆمدا لەنێوان ئێمەی كورد لە هەرێم و رواندا تۆمار كرد: خێر و بێرمان بۆ خۆمان نەبووە، لەو وڵاتەدا دەستتێوەردانی دەرەكیی زۆر هەبووە لەلایەن ئۆگەندا كە لایەنگری تۆتسی بووە، هەروەها زائیر و فەرەنسا، بەلجیكا و ئەڵمانیاش لایەنگری هۆتۆ بوون، لای خۆشمان سوپای وڵاتانی عیراق و توركیا و ئێران راستەوخۆ بەشداریی شەڕی ناوخۆ بوون، لای ئێمە و ئەوانیش لە ساڵی 1994 شەڕی ناوخۆ سەریهەڵدا، لای ئەوان 100 رۆژ بوو، هی ئێمە 4 ساڵ، روانداش وڵاتێكی بێ دەریایە و چواردەوری بە وشكایی دەورە دراوە، ئەوان كە زۆریان بۆ هات، بەرەی نیشتمانیی رواندایان دامەزراند، ئێمە (بەرەی كوردستانی)، ئەوان رێككەوتننامەی (ئەرۆشا) یان هەبوو، ئێمە (رێككەوتننامەی دبلن و درۆگیدا و واشنتۆن)، ئەوان خاوەنی هەزار شاخ و گردۆڵكەن، ئێمەش بەهەمان شێوە، ئێستا خەریكە گەشتیار لە سەرانسەری جیهانەوە روو لە رواندا دەكەن، هەرێمیش بەهەمان شێوە، لە رووی ئەمنییەتەوە ئێستا هەردوولامان لە ئارامترین بارودۆخدا دەژین، كیگالیی پایتەخت یەكێکە لە 10 ئارامترین شاری جیهان، هەولێر و سلێمانیش بەهەمان شێوە، رواندا پێنج یەكەی ئیدارییان هەیە، ئێمە چوار، ئایین و ئایینزاكان ئازادن لە رواندا، لە هەرێمیش ئازادن، هەموو زبانەكان لە رواندا دەتوانرێت قسەیان پێبكرێت، لە هەرێمیش هەروایە.
بەڵام خەمە گەورەكە لەم چەند خاڵەدایە كە هیچمان لە یەكتر ناچین: كاتێك پۆڵ كاگامۆ لەساڵی 2000دا دەسەڵاتی گرتەدەست، پلانێكی چاكسازیی دەستپێكرد، بەخێرایی وڵاتەکەیی لە دەستی هۆزەكانەوە كردەوە بە وڵات، هەژاریی بنبڕ كرد، هۆتۆ و توتسی و خەڵكی ئاشتكردەوە، تراژیدیای شەڕی ناوخۆی لە مێشكی خەڵكدا سڕییەوە، پرۆگرامی خوێندن و تەندروستیی گۆڕی، دادپەروەریی گەڕاندەوە، قەرەبووی سەرجەم زیانلێكەوتووانی كردەوە، سەری گەورەی تاوانبارانی كۆمەڵكوژییەكەی ناردە دادگا نێودەوڵەتییەكان، بكوژەكانی لە زیندانەكاندا راهێنایەوە، بیری توندڕەویی هۆز و خێڵی سڕییەوە، ئاڵا و سروودی نیشتمانیی گۆڕی، دەستوورێكی نوێی بۆ وڵات دانا...، لەم دەستوورەدا وتاری رق و كینەی قەدەغەكرد، بەتایبەتی ناوبردنی هۆتۆ و توتسی.
پاش ئەم زنجیرە چاكسازییانە، ئینجا چاكسازیی ئابووریی راستەقینەی دەستپێكرد، بەجۆرێك رواندای لە وڵاتێكی ژێر هێڵی هەژارییەوە كردە وڵاتێكی داهات مامناوەند و لە خێراترین گۆڕانكاریی ئابووریدا سێ قات قەبارەی ئابووری و بازرگانیی زیادكرد، گەشەی ئابووری ئێستا نزیكە 10 %، ئەمەش وەك خەیاڵ وابوو، چونكە رواندا لە جیهاندا بووە خاوەنی خێراترین گەشەی ئابووری لەسەر دەستی سەرۆك (پۆل كاگامۆ).
پرسیارەكە ئەمەیە: ئێمە و ئەوان لە زۆرترین خاڵە لاوازەكاندا لەیەكتر دەچووین، بەڵام لە پێشكەوتن و گەشەی ئابووری و بازرگانی و كشتوكاڵ و داهاتدا نەچووینەوە سەر ئەوان.
ئەمەش لە سێگۆشەی خڕ دەچێت.
