رەهەندە سیاسیی و نەتەوەییەکانی زمان

دەکرێت ئەم هەڵە دەستوورییەی وەزارەتی خوێندنی باڵای  عیراقی بقۆزرێتەوە،  دەتوانرێت لەسەر  داوا و جەختکردنەوەی سەرۆک کۆمار و 
پەرلەمانتارە کوردەکان بەکۆی هەموو تابلۆ و نووسراوەکانی حکومەتی فیدراڵدا بچنەوە، زمانی کوردی بۆ هەموو تابلۆیەکی فەرمی لەسەرتاسەری عیراقدا زیاد بکرێت

زمان تەنها ناسنامەی نەتەوەیی نییە، بەڵکو ناسنامەی دەوڵەتداریشە، واتە چۆن بە زمانی ئاخاوتندا نەتەوە دەناسرێتەوە، بەهەمان شێوە بە زمانی فەرمی دەوڵەتدا، دەوڵەتیش دەناسرێتەوە. رەنگە وڵاتێک لە چەندین نەتەوە پێکهاتبێت، بەڵام لەو وڵاتەدا تەنها زمانێک، زمانی فەرمی دەوڵەت و حوکمڕانی بێت، کە زمانی هیچکام لە نەتەوەکانی ئەو دەوڵەتە نەبێت، وەک هیندستان کە زمانی ئینگلیزی زمانی فەرمییانە، یان وڵاتانی ئەمریکای لاتین جگە لە بەرازیل، کە زمانی پورتوگالی بەکاردەهێنێت، زۆربەی وڵاتەکانی تری ئەمریکای لاتین، زمانی ئیسپانی زمانی فەرمی دەوڵەتە. دیارە دوو هۆکاری بنەڕەتی لەپشت بوونی ئەم زمانانەوەیە لەو وڵاتانەدا، یەکەمیان: دەگەڕێتەوە بۆ ئەنجامی داگیرکاری، هیندستان ساڵانێکی زۆر لەلایەن بەریتانییەوە داگیرکرابوو، پورتوگالییەکانیش دەستیانگرتبوو بەسەر بەرازیلدا و ئیسپانییەکانیش وڵاتانی تری (ئەمریکای لاتین)یان بۆخۆیان قۆرخ کردبوو. هۆکاری دووەم: بریتییە لە توانا و هێزی زمانی داگیرکەر (ئینگلیزی، ئیسپانی، پورتوگالی)، لە توانا و هێزی زمانی نەتەوەی داگیرکراو بەهێزتر بوو، واتە هێشتا زمانی ئاخاوتنی نەتەوە داگیرکراوەکان، نەخەمڵیبوو، نەبوو بوو بە زمانی خوێندن و نووسین. ئەمەش دەرگای بۆ بە فەرمیکردنی زمانی داگیرکەر واڵاکرد، کە زیاتر خۆی بسەپێنێت.  
کورد زۆر درەنگ بە زمانەکەی خۆی دەستی دایە خوێندن و نووسین، تا کۆتایی چارەکی یەکەمی سەدەی بیستەم، سەرچاوەی خوێندن و نووسین تەنها حوجرەی خانەقا و مزگەوتەکان بوو، ئەویش بە زمانی قورئان (زمانی عەرەبی) بوو، بەڵام بەهۆی بوونی دوو دەوڵەتی گەورەی وەک سەفەوی و عوسمانی، زمانەکانی فارسی و تورکیش لەپاڵ زمانی عەرەبیدا دەخوێندران، لە شوێنێک کە سەفەوییەکان دەسەڵاتیان هەبوایە، زمان و ئەدەبی فارسی دەخوێنرا، لە شوێنەکانی تریش کە لەژێر دەسەڵاتی عوسمانییەکاندا بوو، زمان و ئەدەبی تورکی دەخوێندرا، لەم نێوەندەدا هیچ بەهایەک بۆ زمانی کوردی نەمابوویەوە، هەربۆیە زۆربەی ئەدیب و شاعیر و نووسەرانی کوردی ئەو سەردەمە، بەرهەمەکانیان بە زمانی عەرەبی یان تورکی و فارسی دەنووسی. رەنگە پێیان شەرم بووبێت بە کوردی بنووسن، یان بیریان لەوە کردبێتەوە کە ئەگەر بە کوردیش بنووسن، خوێندەواری کوردزمان کەمە و کەس گرنگی بە نووسینەکانیان نادات. (نالی) کە بە زمانی کوردی دەستی کرد بە نووسین و زۆربەی  شیعرەکانی بە کوردی نووسی، هەستی بەو تێڕوانینەی ناو کۆمەڵگەی کوردی و دەستەبژێری خوێندەواری ناو حوجرەکانی کوردستان کردبوو، بۆیە لە شیعرێکدا دەڵێت:

کەس بە ئەلفازم نەڵێ خۆ کوردیە خۆ کردیە
هەرکەسێ نادان نەبێت خۆی تالیبی مانا دەکات

راستە دوای (نالی) خوێندن و نووسین بە زمانی کوردی زیاتر گەشەی کرد، تەنانەت پێش (نالی)یش، (خانای قوبادی و ئەحمەدی خان)ی بە کوردی نووسیویانە، بەڵام تا سەرەتای سەدەی بیستەم، بە دروستی تا دوای جەنگی یەکەمی جیهانی، خوێندن و نووسین بە زمانی کوردی نەیتوانی وەک پێویست شوێن پێی خۆی لە دونیای نووسین و خوێندندا بکاتەوە، بەڵام لەدوای ئەو رێکەوتەوە، خوێندن و نووسین بە زمانی کوردی، بەتایبەتی لە باشووری کوردستان (کوردستانی عیراق)دا بە فراوانی گەشەی کرد، تەنانەت کاریگەریی لەسەر کوردانی رۆژهەڵاتیش دانا.
لەماوەی پێشوودا، لەلایەن وەزارەتی خوێندنی باڵای عیراقییەوە، بڕیارێک دەرچوو تایبەت بە زانکۆ و پەیمانگەکانی پارێزگاکانی (موسڵ، کەرکوک، دیالە)، کە تێیدا هاتووە: (نابێت خوێندکار بە زمانی کوردی وەڵامی پرسیارەکان بداتەوە)، ئەم بڕیارە جگەلەوەی رەهەندێکی رەگەزپەرستی و شۆڤێنی هەیە، لە هەمان کاتدا پێچەوانەی دەستووری هەمیشەیی عیراقە، لە دەستووری هەمیشەیی ساڵی (2005)ی عیراقدا هاتووە، کە هەردوو زمانی کوردی و عەرەبی دوو زمانی فەرمین لە عیراقدا، بەپێی ئەو بەندە،  دەبوو نەک هەر لەو پارێزگایانە، کە کورد رێژەیەکی گەورەی پێکدەهێنێت، دەبوو لە بەغدای پایتەخت و هەموو پارێزگاکانی ناوەڕاست و خوارووی عیراقیشدا، خوێندن و نووسین بە زمانی کوردی ئاسایی بێت، دەبوو لە تابلۆی سەر هەموو دامودەزگا فەرمییەکانی سەرتاسەری عیراق لە پاڵ زمانی عەرەبیدا، بەزمانی کوردیش ناسنامەی فەرمانگەکە بنووسرایە، دەبوو لەسەر هەموو تابلۆکانی هاتووچۆی نێوان شارەکانی عیراقدا، بە کوردیش بنووسرایە، لە فڕۆکەخانە و دەروازە نێودەوڵەتییەکان، تەنانەت لەسەر هەموو بەرهەمێکی پیشەسازی، هەموو دەرمانێک کە بەرهەمی کارگەکانی عیراقە، دەبوو لەپاڵ زمانی عەرەبییشدا بە کوردیش لەسەریان بنووسرایە، ئەگەر تا ئێستا ئەمانە نەکراوە، واتە تائێستا پێچەوانەی دەستوور کارکراوە، گەرچی حکومەتی فیدراڵی کەمتەرخەم بووە لەو کارەدا، لە هەمان کاتدا ئەو راستییەش دەخاتەڕوو، کە بەشێک لە  بەرپرس و پەرلەمانتارە کوردەکانیش، بێ ئاگان لە دەستوور و گرنگی زمان لە ناساندنی دەوڵەتدا.
لە ئێستادا دەکرێت ئەم هەڵە دەستوورییەی وەزارەتی خوێندنی باڵای عیراق بقۆزرێتەوە، دەتوانرێت لەسەر داوا و جەختکردنەوەی سەرۆک کۆمار و پەرلەمانتارە کوردەکان و تەواوی وەزیر و کاربەدەستانی کورد لە حکومەتی فیدراڵ، بەکۆی هەموو تابلۆ و نووسراوەکانی حکومەتی فیدراڵی عیراقدا بچنەوە، زمانی کوردی بۆ هەموو تابلۆیەکی فەرمی لەسەرتاسەری عیراقدا زیاد بکرێت، تا بسەلمێنرێت کە عیراق تەنها وڵاتێکی عەرەبی نییە وەک هەندێک دەیانەوێت بەو شێوەیە بیناسێنن، بەڵکو عیراق وڵاتێکی  کوردی-عەرەبییە.