دویڤچوون: ئاڤدۆ
وەرزێ بهارێ بۆ خەلكێ دەڤەرێن چیایی، وەرزێ خێروبێرێ یە و ب سالانە ب تەنان گیایێ بهارێ ژ چیا و گرو نهالان بدەست وان دكەڤیت و داهاتەك بۆ وان ژێ دھێت. ئێدی ئەو خێروبێرە ژی یا دچیتە دگەرەوا ناكوكی و كێشەیێن سیاسی دا و ژێدەرێن وی داهاتی ژی ل بەر خەلكێ ڤان دەڤەران هاتینە گرتنێ. دا ژ نزیك بزانین، بۆچی ئەڤ سالە بازارێ گیایێن بهارێ ل ناڤ بازارێ گیا فرۆشان كێمە؟ مە ئەڤ دویڤچوونە ئەنجامدایە.
ھەر سال لڤی دەمێ بهارێ، چەندین جورێن گل و گیایێن سرۆشتی ل بازارێ گیا فرۆشان دهاتەدیتنێ و بازار یێ خۆرت بوو. ئەڤە گوتنێن هاوولاتیەكێ ددەھكێن شەشێ دابوون ژ ژیێ خوە، زێدەتر گوت: «ڤی دەمێ سالێ بازارێ فرۆتنا گل و گیایێ بهارێ گەلەكێ خۆرت بوو، لێ ئەڤ سالە ژبەر نەهاتنا بارانێ و دیسان ژ ئەگەرێ بەردەوامییا بۆمبەبارانكرنێن فرۆكێن توركیا، چەندین هاولاتیێن سڤیل بووینە قوربانی و ئەڤ بازارە یێ بەرەف نەمانێ دچیت و ئەو گیایێ دھێتە ناڤ بازاری ژی ژبۆ فرۆشتنێ، وەكی كەنگران یان كاریێ، ھەم تێرا داخوازیێن خەلكی ناكەت و دیسان ئەڤ كەنگرێن ھەنێ ژی نەیێن دەڤەرێن مەیە، بەلكو ژ وەلاتێن دەوروبەر بۆ مەدھێت». حەجی شەعبان بەردەوامی دا ئاخفتنا خوە و گوت: «دھۆكێ و تایبەتی ئەڤ دەڤەرێن دكەڤنە دەردوورێن وێ، خەلكێ وان دشییان داهاتەكێ باش ژ كرنا ڤی گل و گیایی بدەست خوەڤە بینین و داخوازی ل سەر ھەمی جورێن گلوگیایەكێ بهاری ھەبوو، خۆشیا خەلكێ ڤان دەڤەرا ژی ئەو بوو، كا كەنگی دێ بیتە وەرزێ بهارێ و دا پێكڤە قەستا بەرۆبەتەنان بكەن و ھەر گیایێ بدەست وان كەفتبایە، خوەژێ نەدانە پاش و ھەمی گل و گیایەكێ كوردی ئەڤێن وان دئینان، ھەمیا تام و خوشیا خوە ھەبوو، ھەمی ژی بۆ ساخلەمییێ و بگشتی گیایێ خۆرستی گەلەكێ ب مفا بوو».
هاولاتییێن بێگونەھـ یێن بوویە قوربانیێن ناكوكی و كێشەیێن سیاسی و وان باھر تێدانە، ئەڤە گوتنێن ئێك ژ ئاكنجیێن باژێرێ دھۆكێ بوون و زێدەتر گوت: «باژێرێ دھۆكێ دكەڤیتە سەر سنورێ توركیا و كێشە و ناكوكیێن سیاسی، پستویێ هاولاتیێن بێگونەھـ گرتییە و نەدشێن قەستا ناڤ رەز و باغێن خوە بكەن و نەدشێن گوندێ خوە ئاڤا بكەن و نەدشێن كارێن جوتیاری و ئاژەلداریێ بكەن». مەمێ ئەیوب زێدەتر گوت: «پارێزگەها دھۆكێ ل سەر ئاستێ ھەرێما كوردستانێ ھەژارترین پارێزگەھە و ل سەر ئاستێ دەولەتا عیراقێ ژی خودان كێمترین داهاتە و كێشە و ناكۆكیێن سیاسی ژی ئەگەرێ سەرەكییێ ھەژارییا خەلكێ ڤی باژێری نە و داهاتێ وان بتنێ ل سەر مووچێ ھەیڤانە دمینیت و خەلك ھەمی خودان مووچە نینە، نەشێن قەستا گوندێن خوە بكەن و ئاڤەدانییێ بكەن، ئەگەر گوندەك یێ ئاڤا ژی بیت، خەلكێ گوندی نەشێت دو سەد میترا ژی ژ گوندێ خوە دویر بكەڤن، ژبەر فرۆكێن توركیا و نۆكە وەرزێ بهارێ یە زیانێن مەزن دگەھنە هاولاتی». مەمێ بەحسا هاتنا خوە بۆ سەنتەرێ باژێری كر و گوت: «ژ نەچاری من مالا خوە یا ئینایە سەنتەرێ باژێری و نوكە ئەز كرێدارم، ل گوندی من خانییێ خوە ھەیە و ئەز خودان رەز و باغ بووم و لێ ئەز نەشێم مفای ژێ وەربگرم، ژبەركو گیانێ من و تاكێن خێزانا من ژ مالێ دنیایێ ب بەهاترە بۆ من».
ئێك ژ هاوولاتیێن خەلكێ شێلادزێ گوت: «دەڤەرێن مە ناكەڤنە سەر چ رێكێن ستراتیژی و ژێدەرێ ژیانا مە یێ سەرەكی ل سەر ڤان چیا و گرو نهالایە و گەشتیاریێ، لێ ئەڤ ژێدرە ژی ل سەر مە یێن هاتینە گرتن». محەمەد حەسەن بەردەوامی دا ئاخفتنا خوە و گوت: توپ و تەیاران ژێدەرێن ژیانێ ل دەڤەرا مە نەھێلاینە و ب بەهانا ھەبوونا گەریلایێن پەكەكێ، بەردەوام، ب شەڤ و رۆژ ئەڤ دەڤەرە دكەڤنە بەر ھێرشان و خەلكێ بێ گونەھـ دبیتە قوربانی و چەندین هاولاتی هاتینە كوشتن و كەس نەشێت چەند سەد مەتران ژ گوندێ خوە بدویر كەڤیت، ئەم خەلكێ ڤان دەڤەران یێن كەفتینە دناڤبەرا سول و بزماراندا و ئەم یێن بووینە قوربانیێن ڤان كێشێن سیاسی».
لدوور جورێن گل و گیایێ سرۆشتی ئەڤێن ل دەڤەرێن مە شین دبن، نڤیسەرەكێ گرنگییێ بڤان گیایان و جور و ناڤێ وان ددەت، گوت: «ژبەركو كوردستان دەڤەرەكا چیاییە و تایبەتی ژی دھۆكێ و دەوروبەرێن وێ ھەمی گر و نهال و چیانە و خوازایەكێ بەرفرەھـ یێ ھەی، بوویە یێ گونجایە چەندین جورێن گل و گیایێن سرۆشتی لێ شین ببن و ژ روویێ تەندروستی ژی ڤە، ئەڤ گیایە ب مفانە و ئەڤە ژبلی تام و بكارئینانێن وێ یێن جودا». لدوور ئەڤ گل و گیایێن ل دەڤەرێن مە شین دبن، چ جورن و ناڤێن وان چنە؟ موستەفا عەبدولرەحمان ئەرەدنی گوت: «ژوان گل و گیایێن سرۆشتی ئەڤێن لدەف مە ھەین و داخوازیێن خەلكی ل سەر ھەین، وەكی (كاری، كەنگر، سوریاز، كڤارك، لیشە، سترك، رێڤاز، قوراد، سێبسك، تولك، باك، سیابۆ، چەڤری، گیابەند، گیازاڤاك، كەڤلەپیر، گەزنك، ترشۆك، كەلەندۆر، پێ مریشك، گوشت بەرخ، ھنگەدان، رزیانە، پیز، گیرسك، كیزرك، سیرك.... ھتد و ئەڤ گیایێن ھەنێ بۆ مەبەستێن جودا دھێنە بكارئینان، چ بۆ خورانێ بن یان بۆ ناڤ دورەكێ دییێ خورانێ ژ بەر تام و خۆشیا وێ و ژی ژی بۆ دەرمانی و تەندروستیێ بن».
