یەکێتی قەڵا و شورا و سەنگەرمان

مام جەلال لە سەردەمی سەرۆکایەتیدا ببووە رەمزێکی پرشنگداری دیموکراسی لەعیراقدا، بۆیە سەرجەم هێزە عیراقییەکان بە گشت پێکهاتەکانیانەوە لەژێر چەتری ئەودا کۆدەبوونەوە هەر ئەوەش وایکرد بە (صمام الامان)ی عیراق وەسفی بکەن

ئەفسانەی کۆنی گریکەکان باس لە هەڵسانەوەی باڵندەی قەقنەس (فینیق) دەکەن کە لە خۆڵەمێشی سووتانییەوە جارێکیتر هەڵدەستێتەوە، ئەمەش ئاماژەیەکی فەلسەفییە بۆ نوێبوونەوە و بەردەوامبوونی ژیان. 
دامەزراندنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان دوای نسکۆی شۆڕشی ئەیلول، هەمان نوێبوونەوەی ژیان و خەباتی کورد بوو کە بە قۆناغێکی سەخت و دژواری بێئومێدیدا تێدەپەڕی لە هەرچوار پارچەی کوردستاندا.

مام جەلال لەو سەردەمە هەستیارەدا چاوی بە یەفگینی بریماکۆڤ-ی نێردەی ناڕەسمیی یەکێتیی سوڤییەت و نووسەر و رۆژنامەنووسی روسی کەوت لە دیمەشقی پایتەختی سوریا، ئەویش داوای لە مام کرد هێزەکانی پیشمەرگە و سەرکردایەتیی پارتی سنووری ئێران بەجێبهێڵن و بێنە سەر سنوورەکانی سوریا و لەوێ جاڕی بەردەوامبوونی شۆڕش و رەتکردنەوەی رێککەوتننامەی جەزائیر رابگەیەنن

یەکێتی بە گوڕوتینێکی بەهێزتر و شۆڕشگێرانەتر و رێکخراوێکی تازەگەر و پێشکەوتنخواز و خاوەن ئیرادەوە هاتە سەر گۆڕەپانی خەبات و ئەسپی خۆی تاودا بۆ شۆڕش و گێڕانەوەی ئومێد بۆ میللەتێکی بریندار و شۆڕشێکی خنکێندراو، بەهۆی پەیمانی جەزائیری خیانەتکارانەی نێوان رژێمی بەعس و شای ئێران.
بەگەڕانەوەمان بۆ ئەو سەردەمە، پێویستمان بە تیشکخستنە سەر چەند رووداوێکی مێژووییە کە بوونە خاڵی وەرچەرخان لە مێژووی میللەتەکەماندا. 
لەگەڵ هەرەسهێنانی شۆڕشی ئەیلولدا، رەوانشاد مام جەلال دامەزرێنەر و رابەڕی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان کەوتە جموجۆڵ و پەیوەندیکردن بە ژمارەیەک لە سەرکردەکانی شۆڕشی ئەیلولەوە بۆئەوەی بەکارێکی شۆڕشگێرانەوە تەسلیمبوونی ئیرادەی میللەتەکەمان بە داگیرکەر رەتبکەنەوە و بۆ دونیای بسەلمێنن کە گەلی کورد گەلێکی زیندووە و ئیرادەی ناشکێنرێت. 
لەو سەردەمە هەستیارەدا چاوی بە یەفگینی بریماکۆڤ-ی نێردەی ناڕەسمیی یەکێتیی سوڤییەت و نووسەر و رۆژنامەنووسی روسی کەوت لە دیمەشقی پایتەختی سوریا، ئەویش داوای لە مام کرد هێزەکانی پیشمەرگە و سەرکردایەتیی پارتی سنووری ئێران بەجێبهێڵن و بێنە سەر سنوورەکانی سوریا و لەوێ جاڕی بەردەوامبوونی شۆڕش و رەتکردنەوەی رێککەوتننامەی جەزائیر رابگەیەنن. بۆ ئەو مەبەسەتەش مام جەلال نامەیەکی بە دەستی نوێنەرێکی تایبەتی خۆیدا بۆ سەرکردایەتیی پارتی نارد و داوای لێکردن بەدەم پێشنیازەکەی بریماکۆڤەوە بێن، بەڵام بەداخەوە ئەوان رەتیانکردەوە!. 
لێرەدا مام و بەشێک لە هەڤاڵەکانی بیرۆکەی دامەزراندنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیان لەلا گەڵاڵە بوو، هەر دوای کەمتر لە سێ مانگ لە هەرەسی شۆڕش، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیان دامەزراند.
دوای ئەم قۆناغە، مام جەلال و هەڤاڵەکانی کەوتنە جووڵە و پەیوەندیکردن بە بەشێکی زۆری سەرکردە دیارەکانی کوردستانەوە کە ژمارەیەکیان بۆ شارەکانی خوارووی عیراق نەفیکرابوون و بەشێکیشیان ئاوارەی وڵاتانی دەرەوە ببوون. 
شۆڕش دەستیپێکرد و پێشمەرگە دەستی بە چالاکی کرد و بە رژێمی بەعسیان راگەیاند کە کورد خاوەن ئیرادەیە و تەسلیمبوون رەتدەکاتەوە و قسەکەی سەدام حسێنیشیان بەدرۆ خستەوە کاتێک دەیووت: (دارخورماش لەسەر سەری جەلال تاڵەبانی بڕوێت، ناتوانێت 10 کەس بباتەوە شاخاکان)!. راگەیاندنی شۆڕشی نوێ و داستانەکانی پێشمەرگەش باشترین وەڵامدانەوە بوون بۆ ئەم قسەیەی سەدام.
هاوتەریب لەگەڵ گەیشتنی پێشمەرگە بە بەرەکانی جەنگی سەروەری دژی رژێمی داگیرکەری بەعس، مام جەلال و دەستەی دامەزرێنەری یەکێتی نامیلکەیەکیان نووسی لەژێر ناوی (یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بۆچی؟) کە ئەمە بووە مانیفێستێکی فیکری و سیاسی بۆ کاری رێکخستن و پێشمەرگایەتیی یەکێتی و شۆڕشەکەی.
 لەولاشەوە رێکخراوە نهێنییەکانی یەکێتی لەناو شارەکاندا کەوتنە هۆشیارکردنەوەی  کۆمەڵانی خەڵک و نوێکردنەوەی ئومێدیان بە شۆڕش و بەرخۆدان. مەفرەزە سەرەتاییەکانی پێشمەرگەش لە گوند و ناوچەکانی کوردستاندا کەوتنە هوشیارکردنەوەی خەڵک و لە دەرەوەی وڵاتیش کادر و ئەندامانی یەکێتی رۆڵی گەورەیان هەبوو لە گەیاندنی هەواڵەکانی شۆڕش و هەوڵدان بۆ راکێشانی سەرنجی رای گشتی دەرەوە بۆ کۆمەکی شۆڕشگێرانی ناوەوە.
لەگەڵ بەردەوامبوونی چالاکیی پێشمەرگەکانی یەکێتی کە زۆربەی ناوچەکانی کوردستانی تەنییەوە، ی.ن.ک وەک رێکخراوێکی مۆدێرن و خاوەن دیدگایەکی نوێی سیاسی، دەستیکرد بە دامەزراندنی ئەنجومەنی گوندەکان و رێکخستنەوەیان. لەتەک بەردەوامیی چالاکیی پێشمەرگانەدا، بیری لە دانوستاندن و رێگەی سیاسیش دەکردەوە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی گەلەکەمان، بۆیە هەوڵی خوی دا لە رێگەی دانوستاندنیشەوە چارەسەری سیاسی بۆ کێشەی کورد بدۆزێتەوە. ئەوە بوو هەڤاڵ عەلی عەسکەری سەرکردەی دیاری شۆڕشی نوێی ناردە بەغدا بۆ دانوستاندن لەگەڵ رژێمی بەعسدا، بەڵام هەر وەکو عادەتی بەعس لە خۆبەزلزانی و غرووری سیاسی، ئەم هەوڵەش شکستیهێنا، بەتایبەتیش دەستێوەردانی تورکیا کە بە ترسێکی قووڵەوە مامەڵە لەگەڵ دۆزی کورددا دەکات، هەر ئەویش بووە رێگر لە رێککەوتنی سیاسی بۆ چارەسەری کێشەی کورد، تەنانەت دواتر رژێمی بەعس لەسەر زاری تاریق عەزیزەوە دانی بەو دەستێوەردانەدا ناو راشکاوانە هۆکاری رێکنەکەوتنی بەعسی بۆ ئەوە گەڕاندەوە.
لەگەڵ هەڵگیرساندنی شەڕی نێوان عیراق و ئێراندا، قۆناغێکی نوێ لە شۆڕشی کورد دەستیپێکرد. سەرقاڵبوونی سوپای عیراق و رژێمی بەعس بەم شەڕە وێرانکارییەوە، رێگەی خۆشکرد لەبەردەم هێزی پێشمەرگەی یەکێتیدا کە کۆنتڕۆڵی زۆربەی ناوچەکانی کوردستان بکات و ببێتە هێزی یەکەمی کاریگەر لەسەر گۆڕەپانی خەباتی کوردایەتی، دەنگدانەوەی چالاکییەکانی پێشمەرگە و داستانەکانیان، دنیای تەنی و دەنگی شۆڕشی نوێی گەلەکەمان گەیشتە ناوەندە سیاسی و دیپلۆماسییەکانی جیهان و یەکێتی بووە ژمارەیەکی گەورە لە هاوکێشە سیاسییەکانی عیراق و ناوچەکەدا، بۆیە رژێمی بەعس هەوڵی زۆری دا کە یەکێتی وەکو ھێزێکی سەرەکی شۆڕش و خەباتی چەکداری کورد بە دانوستاندن رازی بکات، ئەوە بوو لە ساڵانی 1983 و1984دا یەکێتی زۆر بەجددی چووە ناو دانوستاندنەوە لەگەڵ رژێمی سەدام، بەڵام دیسان بەهۆی کێشەی کەرکوک و ناوچە دابڕێندراوەکان و بەردەوامیی سیاسەتی (تەعریب و تەهجیر) نەگەیشتنە رێککەوتن، جارێکیتریش تورکیا رۆڵی هەبوو لە شکستپێهێنانی دانوستاندنەکەدا.
دوای شکستی دانوستان و بۆ رێکخستنەوەی ناوماڵی کورد و یەکخستنی هێزە شۆڕشگێڕەکانی کوردستان، یەکێتی لە دەستپێشخەرییەکی مێژووییدا پرۆسەی ئاشتبوونەوەی گشتی سەرانسەریی لە کوردستان راگەیاند و دەستی ئاشتی و برایەتیی بۆ هەڤاڵەکانی لە حزبی سۆشیالیست و پاسۆک و دواتریش لەگەڵ پارتی دیموکراتی کوردستان و حزبەکانی تر درێژکرد و پرۆسەی ئاشتەوایی گشتی راگەیەندراو قۆناغێکی نوێ لە هاوپەیمانی و هاوئاهەنگی هێزەکانی پێشمەرگە دەستیپێکرد.
کارەساتی کیمیابارانی هەڵەبجە و دەستپێکردنی پرۆسە بەدناوەکەی ئەنفالیش دۆزی کوردی بردە قۆناغێکی نوێوە. ئەم دوو جینۆسایدە، بوونە باسوخواسی نێودەوڵەتی و بوونە هۆی راکێشانی سۆزی وڵاتانی جیهان بۆ ئەم دۆزە و پشتگیرییەکی بێوێنەی جیهانی بۆ دۆزی کورد دەستەبەر کرد، یەکێتی لەوەشدا پێشەنگ بوو، ئەویش لەرێگەی کاری دیپلوماسی لەسەر ئاستی جیهان. لەگەڵ ئەوەی ئەنفال و کیمیابارانی ناوچەکانی کوردستان بوونه هۆی چۆڵبوونی بەشێکی زۆری سەنگەرەکانی پێشمەرگە لە ناوچە ئازادکراوەکانی کوردستاندا، بەڵام یەکێتی بۆ مانەوەی بڵێسەی شۆڕش و خەبات چەندین مەفرەزەی بچووکی پارتیزانی لە ناوچەکانی کوردستان بەجێهێشت هەر لە کفری و کەلارەوە تا سنووری راپەڕین و پشدەر، کە هیچکات لە زەبری کوشندە لە هێزەکانی رژێمی بەعس سڵیان نەدەکردەوە و ئۆمێدی مانەوەیان بۆ کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان دەگەڕاندەوە.
ئەم دوو کارەساتە گەورەیەی ئەنفال و کیمیابارانیش بوونە هاندەرێک بۆ یەکێتی و حزبە کوردستانییەکان بۆ دامەزراندنی بەرەی کوردستانی کە دواتر رابەرایەتیی راپەڕینی سەرتاسەریی کوردستانی کرد.
قۆناغێکی تری خەباتی یەکێتی لەگەڵ داگیرکردنی کوێت لەلایەن سەدامەوە دەستیپێکرد. مام جەلال لە سیمینارێکدا لە (چەتەم هاوس)ی لەندەن لە مانگی (ئایار)ی ساڵی 1990دا بە روونی پێشبینی داگیرکردنی کوێتی لەلایەن سوپای سەدامەوە کردبوو، دیارە هەر لەو کاتەشەوە حسابی ئەوەی کردبوو کە ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی دێنە ناو پرسەکەوە و زەبرێکی کوشندە لە رژێمی سەدام دەدەن، بۆیە یەکێتی و بەرەی کوردستانی خۆیان ئامادە کردبوو بۆ قۆستنەوەی ئەم پێشهاتە چاوەڕوانکراوە و لەگەڵ هەڤاڵانی خۆی و سەرکردایەتیی بەرەی کوردستانیدا کەوتنە داڕشتنی نەخشە بۆ راپەڕێنی جەماوەری و ئازادکردنی هەرێمی کوردستان.
پێشبینی و دووربینییەکەی مام جەلال هاتەدی و شەڕ هەڵگیرسا و رژێمی سەدام تووشی شکستێکی گەورە بوو و هێزەکانی لەبەرەکانی جەنگدا رووخان و راپەڕینی خەڵکی عیراق لە باشوور و ناوەڕاست دەستیپێکرد و راپەرێنی کوردستانیش بەشێک بوو لەو راپەڕینە سەرتاسەرییە.
لێرەدا دەمەوێ باسی رێکەوتێکی سەیر بکەم لە رووداوەکانی ئەو سەردەمەدا، بڕیاربوو رۆژی 18ی مانگی کانونی یەکەمی ساڵی 1991 رێکخراوی سۆشيالیست ئینتەرناشناڵ وەکو رێزلێنانێک لە خەباتی مام جەلال و وەکو ئەندامێکی کارای سۆسیالیست ئینتەرناشناڵ خەڵاتێکی رێزلێنانی پێبەخشیت، بەڵام لەبەرئەوەی شەوی 17|18ی ئەو مانگە شەڕی هاوپەیمانان دژی سەدام دەستیپێکرد، مام جەلال نەیتوانی خۆی ئامادەبێت لە رێوڕەسمی وەرگرتنی خەڵاتەکەدا، بۆیە بە نامەیەک لەرێگەی باڵیۆزخانەی نەمساوە لە دیمەشق، منی راسپارد بە نوێنەرایەتی خۆی خەڵاتەکە وەربگرم، منیش خەڵاتەکەی (کرایسکی)م بە نوێنەرایەتی مام جەلال وەرگرت.
دوای ئازادکردنی خاکی باشووری کوردستان بە کەرکوکی قودسی کوردستانیشەوە، قۆناغێکی تر لە مێژووی خەباتی کورد دەستیپێکرد، بەرەی کوردستانی جڵەوی دەسەڵاتی لە هەرێمی کوردستاندا گرتەدەست و دواتر پەرلەمانی کوردستان و حکومەتی هەرێمیش دامەزرا. یەکێتی وەک لەسەرەتاوە مافی چارەی خۆنووسینی کردبووە دروشمی سەرەکی تێکۆشانی خۆی لە دەستپێشخەرییەکی تردا مافی فیدرالی بە بڕیارێکی پەرلەمانی کوردستان چەسپاند کە ئەمەش هەنگاوێکی گرنگی مێژوویی بوو بۆ جێگیرکردنی مافی رەوای گەلەکەمان. ئیدی حوکمی کوردستان کەوتە دەست رۆڵەکانی خۆیەوە، یەکێتی و پارتی وەکو دوو هاوپەیمان لەگەڵ حزبەکانی تر کوردستانیان بەڕێوەبرد.
هەڵبژاردنی ڕەوانشاد مام جەلالیش وەکو سەرۆک کۆماری عیراق لەساڵی 2005 ئەویش خاڵێکی وەرچەرخان بوو لە مێژووی یەکێتی و کوردستان و عیراقیشدا، چونکە یەکەمجار بوو گەلانی عیراق بەگشتی سەرۆکێکی کورد هەڵبژێرن بۆ کۆمارەکەیان، بەمەش عیراق هەنگاوێکی بوێرانە و ژیرانەی هاویشت بەرەو دیموکراتیزەبوونی وڵاتەکەیان. 
مام جەلال لە سەردەمی سەرۆکایەتیدا ببووە رەمزێکی پرشنگداری دیموکراسی لەعیراقدا، بۆیە سەرجەم هێزە عیراقییەکان بە گشت پێکهاتەکانیانەوە لەژێر چەتری ئەودا کۆدەبوونەوە هەر ئەوەش وایکرد بە (صمام الامان)ی عیراق وەسفی بکەن.
یەکێتی بە چەندین قۆناغی سیاسی جیاوازدا تێپەڕێوە، شکست و هەڵسانەوە، خۆڕاگری و بەردەوامبوون ، دوای نەخۆشکەوتن و کۆچی دوایی مام جەلال یەکێتی هەر وەکو  پێشەنگی هێزە سیاسییەکانی کوردستان و عیراق بەردەوامی بە خەباتی سیاسی و نەتەوەیی خۆی داو، دیداری یەکەمی یەکێتی لەساڵی 2022 و دیداری دووەمیش لەم ساڵی 2025دا نیشانەی زیندووێتی و هەڵسانەوەی یەکێتییە. ئەم دیدارانەش مەبەستی سەرەکییان ئەپدەیتکردن و تازەکردنەوە و چاکسازیی گشتی ناو یەکێتییە.
لەیادی پڕشکۆی پەنجا ساڵەی یەکێتیدا سەری رێز و نەوازش بۆ رابەڕی نەتەوە و گەلی کوردستان و یەکتێییەکەمان هەڤاڵی نەمر مام جەلال دادەنەوێنین ، لەگەڵ سەرجەم شەهیدانی یەکێتی و گەلەکەمان .
قەڵای ئێمە شورای پشتمان سەنگەرمان 
هێزی گەلە و ی ن ك-ە رابەرمان .