مێژووی درێژی خەباتی نەتەوایەتی کورد لە وێستگە و قۆناغە جیاوازەکانیدا تەژین لە ئەزموون و رووداوگەلێک کە دەکرێ لە رۆژگاری ئەمڕۆماندا پەند و عیبرەتی زۆری لێوەربگرین. بەتایبەتیش لەو قۆناغەی ئێستادا کە سەرکردایەتیی کورد ناچار بووە لەگەڵ مەرکەز بکەوێتە گفتوگۆ و دانوستانەوە بۆ دەستبەرکردنی مافە رەواکانی میللەتەکەمان.
بەهۆی نەبوونی تەبایی و یەکهەڵویستی زەرەرمەند بووین
بەدرێژایی ساڵانی خەباتی رزگاریخوازیی کورد، هەمیشە لە وێستگە جیاجیاکانی خەباتی شاخدا سەرکردایەتیی کورد لەتەک خەباتی رەوای چەکداریدا، هەوڵی دیپلۆماسی و سیاسییانەی خۆی داوە لەڕێگەی گفتوگۆ و دانوستانەوە مافەکانی میللەتەکەی بەدەستبهێنێ، بەڵام زورجاریش ئاستەنگی گەورەی شکستهێنانی هەوڵەکانی، نەبوونی تەبایی و یەکهەڵویستیی کورد بووە و لە ئەنجامدا هەمیشە لایەنی کوردی زەرەمەند بووە لە دانوستانەکاندا و هێزی بەرامبەر سوودی لەم دۆخەی کورد وەرگرتووە.
چەند نموونەیەکمان هەیە لەمبارەیەوە لەسەردەمی خەباتی شاخدا، بە درێژایی ساڵانی شۆڕشی نوێی گەلەکەمان چەندینجار هەلی دانوستان لەگەڵ بەغدا هاتۆتە پێشەوە، هەر لەگفتوگۆ و دانوستانی لێژنەی تەحزیری پارتی دیموکراتی کوردستانەوە لە ساڵی 1979، دواتریش دانوستانەکانی سەرکردایەتیی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە ساڵی 1983، کە ئەمە دوو نموونەی دیار و بەرچاوی شکستی دانوستانەکانی کورد بوون، چونکە لەهەلومەرجێکدا کورد چووە ناو دانوستانەوە کە سەرکردایەتیی کورد و هێزە سیاسییەکانی سەر گۆڕەپانی خەباتی رزگاریخوازیی کورد ناتەبا و لە ململانێیەکی نالەباردا بوون، تەنانەت تارمایی شەڕی براکوژیش هێشتا بە تەواوی لەسەر ئاسمانی کوردستان نەڕەویبووەوە.
لەبەرامبەردا نموونەیەکی گەشاوەی سەرکەوتنی کورد لە دانوستاندا ئەوکاتە بوو کە لە دوای رووخانی رژێمی بەعس بۆ یەکەمجار سەرکردایەتیی کورد بە یەکڕیزی و یەکهەڵوێستی چوونە بەغدا و لەوێ گەورەترین دەستکەوتیان بۆ میللەتەکەیان دەستەبەرکرد، ئەویش بە بەشداریکردنیان بوو لە نووسینەوەی دەستوورێکی نوێ بۆ عیراقی تازە، کە ئەمەیان یەکێکە لە دەستکەوتە مێژووییە هەرە گەورەکانی سەرکردایەتیی کورد، بوونی رەوانشاد مام جەلالیش لەبەغدا وەک سەرۆک کۆماری عیراق فاکتەرێکی تر بوو بۆ بەهێزبوونی رۆڵی کورد لە پرۆسەی سیاسیی عیراق و، ئەو ببووە چەترێک بۆ کۆکردنەوەی سەرجەم هێز و لایەنە سیاسییەکانی نەک تەنها کورد، بەڵکو لەسەر ئاستی گشتیی عیراقیش، بۆیە مەرجەعی باڵای شیعەی جیهان سەماحەتی سەید عەلی سیستانی وەکو (صمام أمان العراق) ناوی بردبوو، ئەمەش لە واقیعدا زۆر راست بوو، چونکە سەردەمی ئێستای عیراق، زۆر جیاوازترە لەو سەردەمەی عیراق، کە (صمام أمان)ێکی هەبوو لەسەر خوانی ئەودا کێشە هەرە گەورەکانی عیراق چارەسەر دەکران.
کورد چەند یەکڕیز و تەبا و یەکهەڵوێست بێت، ئەوەندە دەتوانێ دەستکەوتی زیاتر بەدەست بێنێ
پەرۆشیی کاک بافڵ بۆ یەکڕیزی
ئەمڕۆش یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، بە سەرۆکایەتی هەڤاڵ بافڵ تاڵەبانی هەمان رۆڵی مام جەلال دەبینی لە پرۆسەکەدا و ئەو هەوڵە سەرکەوتووانەی بۆ دابینکردنی نان و قووت و مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینانی کوردستان داویەتی پابەندبوونە بەو پرەنسیپانەی مام جەلال بۆ یەکێتی داینابوو، سیاسەتی ئێستای کاک بافڵ و پەرۆشیی بۆ یەکڕیزیی لەسەر ئاستی ناوخۆ و بۆ یەک وتار و یەکهەڵوێستی لەسەر ئاستی پەیوەندییەکانی هەرێم لەگەڵ بەغدا تەواوکاری رۆڵە مەزنەکەی رەوانشاد مام جەلالە .
ئیدی لێرەدا بۆمان دەردەکەوێت کە یەکڕیزی سەرکردایەتی کورد زامنی سەرکەوتنە لەبەغدا و لەهەموو پەیوەندییەکانیدا لە ناوخۆ و جیهانی دەرەوەدا و، کورد چەندی یەکڕیز و تەبا و یەکهەڵوێست بێت، ئەوەندە دەتوانێ دەستکەوتی زیاتر بۆ میللەت و نەتەوەکەی بەدەستبێنێ .
کورد بەشدارێکی سەرەکیی نووسینەوەی دەستوور
هەر بۆ وەبیرهێنانەوە، ئەو دەستوورەی کە ئێمەی کورد بەشێکی سەرەکی بووین لە نووسینەوەیدا، ماددەی 140ی تێدایە کە تایبەتە بە گێڕانەوەی ناوچە دابڕێنڕاوەکانی کوردستان و سڕینەوەی ئاسەواری سیاسەتە شۆفێنییەکانی بەعس لە تەهجیر و تەعریبی کورد لەسەر خاکی مێژوویینەی خۆیدا، بەڵام لەبەر ئەوەی سەرکردایەتیی کورد نەیتوانی بە یەکهەڵوێستی و یەکڕیزییەوە مکور بێت لەسەر جێبەجێکردنی ئەم ماددەیە و گوشار لەسەر بەغدا بکات بۆ پابەندبوون بە دەستوورەوە، دەبینین سەرەڕای تێپەڕبوونی بیست ساڵ بەسەر دەرچوونی دەستوور تا ئەمڕۆش نەتوانراوە ئەم ماددەیە جێبەجێ بکرێت، بەڵکو لەمەش خراپتر ئێستا هێزە شۆفینییەکان کار لەسەر هەمان سیاسەتی تەعریب و تەهجیر دەکەن و خەڵکی کوردیش لە زێدی باب و باپیرانیان وەدەردەنێن و زەویی جووتیارانی کوردیش دەستی بەسەردا دەگیرێ.
سەرەڕای تێپەڕبوونی بیست ساڵ بەسەر دەرچوونی دەستووردا تا ئەمڕۆ نەتوانراوە ماددەی 140ی تایبەت بە کەرکوک و ناوچەدابڕێنداوەکان جێبەجێ بکرێت
گوشاری بەغدا بۆ سەر هەرێم
ئەم گوشارە زۆرانەی کە ئێستا حکومەتی فیدراڵیش بەرامبەر بە قەوارەی هەرێم دەیکات، هەر لە بڕینی بودجە و راگرتنی هەناردەی نەوت تا دەگاتە دوایین چەکی کاریگەریان کە بڕینی نان و قووتی مووچەخۆرانی کوردستانە، ئەم گوشارانە بەگشتی هەمووی بەندە بە پەرتەوازەەیی و ناتەبایی رێزەکانی کوردەوە، کاتێک کورد ژمارەیەکی گەورە و کاریگەری ناو هاوکێشە سیاسییەکەی عیراق بوو، لە پرۆسەی سیاسیدا رۆڵی گەورەی هەبوو، هێزەکانی بەرامبەری زاتی ئەوەیان نەدەکرد تخونی نان و قووتی خەڵک بکەون، بەڵام ئێستا کە بەغدا هەناسەی هاتۆتەبەر و بەهێز بووە، دەبینین چۆن و تا چ رادەیەک گوشار دەخاتە سەر هەرێمی کوردستان و کار بۆ لاوازکردنی قەوارە دەستوورییەکەی دەکەن.
دوای نۆ مانگ لە هەڵبژاردن، حکومەت پێکنەهێنراوە
ئەمەش تەنها کێشە نییە کە هەڕەشە بێت بۆسەر قەوارەی هەرێم، بەڵکو کێشەی لەوە گەورەتر بە رای من دواکەوتنی پرۆسەی حوکمڕانی نێوخۆمانە.، ئێمە لە هەرێمدا نزیکەی نۆ مانگە هەڵبژاردنی پەرلەمانمان ئەنجامداوە، تاکو ئەمڕۆش نەمانتوانیوە حکومەتێکی نوێی شەرعی و کاریگەر و تۆکمە و هاوبەش و هاوسەنگ دروست بکەین، ئەمەش خۆی لە خۆیدا خاڵێکی لاوازی ئێمەیە، کە دوژمنانی هەرێم و هێزە نەیارەکانمان دەیقۆزنەوە بۆ زیاتر لاوازکردنی قەوارەی هەرێم.
تا ئێستا چەندین گەڕی گفتۆگو و دانوستانمان ئەنجامداوە، چەندین لێژنەمان دروستکردووە، چەندین وەرقەمان ئاڵوگۆڕ کردووە، بەڵام تاکو ئەمڕۆش نەمانتوانیوە بگەین بە رێکەوتنێکی رێکوپێک، کە هاوبەشی و هاوسەنگیی راستەقینە بێنێتە کایەوە، دانوستان لە فەلسەفەکەی خۆیدا واتای ( دان و ستانە) کەواتە تۆ کە دەچیتە ناو گفتوگۆوە دەبێ شتێک بدەی تاکو شتێک بستێنێ، بەداخەوە ئەم چەمکە ھێشتا لای هەندێ لایەنی سیاسی بە ئەنقەست فەرامۆش کراوە و گوێی پێ نادرێت.
نەبوونی تەبایی و یەکهەڵویستیی کورد وایکردووە هەمیشە لە ئەنجامدا لایەنی کوردی لە دانوستاندنەکاندا زەرەرمەند بێت
پەرلەمانێکی کارا و حکومەتێکی تۆکمە
ئێمە پێویستمان بە پەرلەمانێکی کارا و حکومەتێکی تۆکمە و یەکگرتوو و هەماهەنگ و هاوسەنگ هەیە، تا بتوانین بە یەکڕیزییەوە لەگەڵ بەغدا بکەوێنە دانوستان بۆ دەستەبەرکردنی سەرجەم مافە دەستووریەکانمان، وەکو شەوقی دەفەرموێت: «وما نيل المطالب بالتمني ولكن تؤخذ الدنيا غلابا».
