مێژووی سیاسی مۆدێرنی کورد لە گوتاری ناسیۆنالیستی و نیشتمانپەروەرانەی خۆیدا، لە رادیکالیزمی شۆڕشگێڕەوە تا پراگماتیزمی واقیعی، گۆڕانی هەمەچەشنی بەخۆیەوە بینیوە.
لەنێو ئەو کەسایەتییە دیارانەی کە لەم چوارچێوەیەدا جێ پەنجەیەکی قووڵی بەجێهێشتووە، مام جەلال تاڵەبانی، سەرکردەی سیاسی کورد و دامەزرێنەری یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و یەکەمین سەرۆکی کوردی کۆماری عیراق بووە.
گوتاری مام جەلال بووە هۆی سەرهەڵدانی ئەوەی کە دەتوانین پێی بڵێین «جەلالیزم»، میتۆدۆلۆژیای سیاسی لەسەر بنەمای تێکەڵەیەک لە ناسیۆنالیزمی کوردی و ریالیزمی سیاسی، داهێنا.
ناسیۆنالیزمی کورد، وەک بزووتنەوەیەکی رزگاریخوازی نەتەوەیی، لەسەر چەمکەکانی ناسنامە، خاک و مافی مێژوویی گەلی کورد بۆ چارەنووس دامەزراوە. ئەم گوتارە لە قۆناغە جیاجیاکانی خەباتی گەلی کورددا بەرجەستە بووە، بەڵام گوتاری مام جەلال لە تۆنێکی گشتگیر و ئامادەیی بۆ دانوستاندان و بەشداریی سیاسی لە چوارچێوەی عیراقدا لە گوتارەکانی دیکە جیاوازتر بوو.
لەکاتێکدا بەشێک لە بزووتنەوە کوردییەکان سەرنجیان لەسەر جوداخوازی بوو، مام جەلال گوتارێکی گرتەبەر کە هاوسەنگی نێوان ئاواتەکانی نەتەوەی کورد لەگەڵ یەکگرتنی عیراق بە مەرجێک رێز لە مافەکانی کورد بگیرێت، پاراست.
ئەو لایەنگری گفتوگۆ بوو، پراگماتیزمی سیاسیش بەهۆی جیۆستراتیژی سنوورەکەوە، هەر ئەوە دەخوازێت هەنگاوەکانی دەسەڵاتخوازی قۆناغی دۆگمای ناسیۆنالیستی بەرەو دیموکراسی راستەقینە و پێکەوەژیانی ئاشتییانەی گەل و کەلتورە جیاوازەکان تیپەڕێنێت، ئەو سیاسەتەی مام جەلال وایکرد لە ناوەوە و دەرەوەی عیراق قبووڵ بکرێت، جەخت لەسەر وڵاتانی دەوروبەر بکرێتەوە بۆ پەیڕەوکردنی ئەو سیستمە تازەیەی حوکمڕانی و پیکەوەژیان، بە تایبەتی لە هەنگاوی یەکەمدا لە سوریا و تورکیا پەیڕەو بکرێت.
پراگماتیزمی سیاسی: تاڵەبانی رێبازێکی نەرمی گرتەبەر کە پرەنسیپەکانی ناسیۆنالیستی لەگەڵ بەرژەوەندیی واقیعی تێکەڵ کرد، ئەمەش وای لێدەکات لەگەڵ هێزە جیاوازەکانی عیراقدا بچێتە ناو هاوپەیمانیی ستراتیژییەوە، لەنێویاندا هەندێک لە نەیارەکانی پێشووی.
گوتاری یەکگرتوویی: مام جەلال تیشکی خستە سەر گوتارێک کە ئامانجی بنیاتنانی عیراقێکی فیدراڵی و دیموکراسی بوو، نەک گەڵاڵەیەکی جوداخوازی. ئەو پێی وابوو کە دەستەبەرکردنی مافەکانی کورد لە چوارچێوەی عیراقێکی فرەیی و هاوبەشدا دەکرێت بێتەدی.
میانڕەوی و کراوەیی: مام جەلال پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ ئەمریکا، ئێران، تورکیا، سوریا پاراست، سەرەڕای بەرژەوەندییە دژبەیەکەکانیان، ئەمەش رەنگدانەوەی سیاسەتێکی هاوسەنگ بوو.
دامەزراندنی حزب: تاڵەبانی رێکخراوێکی سیاسی بەهێزی بە رەهەندێکی نوخبەیی و رۆشنبیری بە بەراورد لەگەڵ بزووتنەوەکانی دیکە بنیاتنا، ئەمەش گوتاری سیاسی رێکخراوی بەهێزتر کرد.
تێزەکانی جەلالیزم بە پێچەوانەی تێزەکانی دیکەوە بوو، کە بۆ دەیان ساڵ ستراتیژێکی کۆنەپەرستانەیان سەبارەت بە هاوپەیمانییە ناوخۆییەکانی عیراق گرتبووە بەر. بە میتۆدی واقعی و دوور لەو گوتاری کۆنەپەرستانە و وتنەوەی دروشمی بێزارکەری سەر کاغەز و لەرینەوەی دەنگی مایکی بۆنەکان.
جەلالیزم پشتی بە پرۆژەیەکی عیراقی دیموکراتی بەستبوو کە گەرەنتی شەراکەتی کوردی لە حوکمڕانیدا مسۆگەر دەکرد.
گوتاری مام جەلال، نوێنەرایەتی گۆڕانکارییەکی بەرچاوی لە رەوتی بزووتنەوەی کوردیدا کرد. مۆدێلێکی خستەڕوو کە باوەڕی بە ناسنامەی نەتەوەیی لەگەڵ کردەی سیاسی واقیعی تێکەڵ کرد، وایکرد خۆی و تێزەکانی نەک تەنها لە کوردستان، بەڵکو لە سەرانسەری عیراقدا رێزلێگیراو بێت. سەرەڕای ئەو ئاڵەنگاریی و دووبەرەکییانەی دوای کۆچی دوایی مام جەلال هەبوون، بەڵام جەلالیزم وەک قوتابخانەیەکی سیاسی دەمێنێتەوە کە بەردەوام کاریگەریی لەسەر گوتاری هاوچەرخی کوردی و عیراقی هەیە.
