لێکدانەوەی دەروون

بەدهەستی

پ.د. سابیر بۆکانی

بەدهەستی، ئەو هەستە ناخۆشەیە كە بەهۆی (سەرنج، وشە، ئاماژەی كەسێك)ەوە لەكاتی ئەنجامدانی كارێك یاخود قسەكردندا، لە ناخی مرۆڤدا دروست دەبێت. سروشتی كاركردنی مێشكی مرۆڤ بەو جۆرەیە كە كارە خراپ‌ و نێگەتیڤەكان، جێكەوتە و شوێنەواری زیاتر لە مێشكدا بەجێدەهێڵن بەراورد بەكاریگەریی كارە باش‌ و پۆزەتیفەكان. ئەوەندەی هەستی ناخۆش، ئازاربەخشە و دڵتەنگمان دەكات، ئەوەندە هەستی باش، دڵخۆش‌ و ئاسوودەمان ناكات. 
بەلای شارەزایانەوە ئەنجامدانی پێنج كاری باشە، ناتوانێت كاریگەری ‌و شوێنەواری یەك كاری خراپ بەسەر دەروونەوە بسـڕێتەوە. بۆ نموونە: كاتێك قسە دەكەین یان وتارێك دەخوێنینەوە، ئەگەر لە 20 كەس 19یان دەستخۆشیمان لێ بكەن‌ و تەنها یەك كەس پێمان بڵێت: باش نەبوویت یان وتارەكەتم بەدڵنەبوو، ئەوا هەستێكی نەرێنی لە ناخماندا پەیدا دەبێت و كاریگەرییەكی زۆر بەجێدەهێڵێت ‌و ستایش‌ و دەستخۆشی 19 كەسەكەی دی، ناتوانێت برینی قسەی یەك كەسەكە ساڕێژ بكات. 
یاخود دەیان چاكە لەگەڵ كەسێكدا بكەین ‌و تەنها جارێك لە بەرامبەریدا قسەیەكی رەق لە دەممان دەربچێت، قسەكەمان نیگەرانی دەكات ‌و ئەو هەموو چاكەیەی لەگەڵیدا كردوومانە، هیچ رۆڵێكیان نابێت لە سڕینەوەی نیگەرانییەكانیدا. یان ئەگەر باوكێك سەدان‌ كاری باش‌ و چاكە لەگەڵ منداڵەكەیدا بكات، بەڵام یەكجار لەنێو گروپێكدا قسەی ناخۆش بە منداڵەكەی بڵێت‌ و بیشكێنێت، منداڵەكەی زۆر نیگەران دەبێت ‌و كاریگەریی قسەكەی باوكی، كۆتایی نایەت ‌و جارێكیتر بە باوكێكی باش ‌و میهرەبان وەسفی ناكات.
 ئەم هەستە هیچ پەیوەندیی بە بێنمەكی  و پێنەزانین‌ و سپڵەیی ئەم ‌و ئەوەوە نییە. بۆ رووبەڕووبوونەوەی بەدهەستی بەهێز كە تووشی ئازار و ژان ‌و نیگەرانی زۆرمان دەكات، دەستەواژەكانی (ئارامبە، خۆت كۆنترۆڵ بكە، گوێ مەدەرێ‌ و زۆر شتی تر)بێ رۆڵ‌ و كاریگەرن، باشتروایە هەستی نەرێنی تێكەڵ بەهەستی ئەرێنی بكرێت. باوك نابێت لەگەڵ منداڵەكانیدا بەردەوام زۆرباش بێت، گرنگ ئەوەیە لەگەڵیاندا خراپ نەبێت واتا ئەگەر باش نەبوو، نابێت خراپ بێت. 
باشتروایە لە پەروەردەی منداڵدا كەوتن‌ و شكست‌ و دۆڕاندن، ئەزموون بكرێن. زۆرێك لە شارەزایان هەستی نەرێنی یان سۆزی نەرێنی، بە كاردانەوەیەكی بێزاركەری سۆزداریی هەژماردەكەن ‌و پێیانوایە هەستی ‌و نەستی وەك (غەم ‌و ترس‌ و توڕەبوون ‌و خۆبەكەمزانین ‌و هەستكردن بەنەنگی) لەخۆدەگرێت‌ و وامان لێدەكات هەست بە نائومێدی ‌و بێهیوایی بكەین و ‌چیدی بڕوا بەخۆمان نەكەین ‌و پێگە‌و رێزی خودی خۆمان لەلا داببەزێت. 
رەنگە بەدهەستی كاردانەوەی فسیۆلۆجیش بەدوای خۆیدا بهێنێت ‌و ببێتە هۆی زیادبوونی لێدانەكانی دڵ ‌و عارەقكردنەوە لەرزین یان كاردانەوەی رەفتارییەكانی وەك كشانەوەو دووركەوتنەوەو شەڕەنگێزی لێبكەوێتەوە، كاریگەرییەكانی بۆ لایەنی عەقڵیش پەلدەكێشێت ‌و ناهێڵێت بیركردنەوە بەباشی ئەنجام بدرێت‌ و توانای بڕیاردان دێنێتە خوارەوە و رێدەگرێت لە تێكەڵاوبوونی كۆمەڵایەتی‌ و ئەگەری زۆرە ببێتە كێشە بۆ دەرووندروستی ‌و روودانی دڵەڕاوكێ ‌و خەمۆكی هزری خۆكوژی. لەگەڵ ئەم هەموو لایەنە خراپانەشدا، زۆرجار بەدهەستی پاڵنەری گەشە و گۆڕانكارییە و وا لە کەسەکان دەكات، بەدوای چارەسەری كەموكورتی گرفتەكاندا بچن‌ و ژیانی خۆیان چاك بكەن ‌و لە هەوڵی پەرەپێدانی ستراتیژەكانی خۆگونجاندندا بن.