له‌ساڵی 1973، توركیا و عیراق رێكکه‌وتنی بۆریی نەوتی خاویان ئیمزاكرد، هه‌ردوولایه‌نی رێكکه‌وتنه‌كه ئاماده‌یی خۆیان نیشاندا به راكێشانی بۆریەكە له ناوخۆی وڵاتەكانیان له‌سه‌ر ئه‌ركی خۆیان ته‌واوی بكه‌ن.
لەم راپۆرتەدا زانیاریی زیاتر لەسەر هۆکارەکانی نوێنەکردنەوەی رێککەوتنەکە دەخرێنەڕوو.
كێشەكانی هەرێم، عیراق و توكیا
د.کاروان حەمەساڵح ئابووریناس و چاودێری سیاسی بە كوردستانی نوێ-ی راگەیاند: رێكکەوتنەكە لە مانگی (3)ی (2023) كۆتایی هاتووە، لەبەرئەوەی ئێستا تەنگژەیەكی سیاسی و ئابووری و تەنانەت ئاسایشیش لەسەر هەناردەی نەوت هەیە لەنێوان هەرێم و عیراق، بۆیە توركیا ئەم هەلە دەقۆزێتەوە بۆئەوەی لە بەرژەوەندیی خۆی گرێبەستێكی نوێ ئیمزابكات، توركیا مەبەستی نییە هەناردەی نەوتی عیراق نەكات، چونكە توركیا لە توانایدایە رۆژانە زیاتر لە (1) ملیۆن و (200) هەزار بەرمیل نەوتی عیراق هەناردەی دەرەوە بكات. بۆیە ئەم وەستانە بە مانای رەتكردنەوە نایەت، مانای ئەوەیە توركیا تموحی لەسەر رێكکەوتنێكە كە گشتگیر بێت و بتوانێت نەوتی عیراق هەناردە بكات لەگەڵ نەوتی هەرێمدا.
كارتی بەهێزی توركیا
ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: پرسێكی تر ئەو (1.4) ملیار دۆلارەیە كە لە دادگای پاریس، عیراق لە توركیای بردەوە، بەشێكی ئەمەش كۆتاییهێنانە بەو گرفتە یاساییانەی لە(2014)وە بۆ ئێستا لە نێوان عیراق و توركیا هەیە کە بەهۆی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوە دروست بووە، گواستنەوەی نەوتی نەك عیراق، بەڵكو هەندێك وڵاتی تریش وایكردووە ببێتە كارتێكی بەهێز بەدەست توركیاوە.
ساڵێکی تر رێكکەوتنەكە كۆتایی دێت
بەهجەت ئەحمەد، شارەزا لە بواری نەوت و غاز بە كوردستانی نوێ-ی راگەیاند: بڕیاری راگرتنی رێكکەوتننامەی هەناردەی نەوت لە نێوان توركیا و عیراق، ساڵی داهاتوو دەكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە، چونكە بەپێی ئەو رێكکەوتننامەیەی لە نێوان عیراق و توركیادا هەیە، هەر لایەنێك بیەوێت ئەو رێكکەوتننامەیە هەڵبوەشێنێتەوە، دەبێت ساڵێك پێش كۆتایی هاتنی رێكکەوتننامەكە ئاگاداری لایەنی بەرامبەر بكاتەوە، بۆیە لە (26/7/2026) ئەم رێكکەوتنە كۆتایی پێدێت.
گواستنەوەی نەوتی هەرێم قورس دەبێت
وتیشی: لێكەوتەی ئەم بابەتە جیاوازیی هەیە لە نێوان هەرێم و عیراق، چونكە كێڵگە نەوتییەكانی هەرێم هەر هەمووی كەوتوونەتە ناوچەكانی سنووری توركیا و رێژەی 90 ٪ی بەرهەمهێنانی نەوت بە پلەی یەكەم دەكەویتە سنووری پارێزگای دهۆكەوە و دواتر پارێزگای هەولێر، هێڵی (خورمەڵە-پیشخاپور) كە لە هەرێمەوە تێدەپەڕێت هەموو كێڵگە نەوتییەكانی هەرێم لەو سنوورە بەیەكەوە بەستووەتەوە و لەوێشەوە بەستراوەتەوە بە خاكی توركیاوە. ئەگەر ئەم رێكکەوتنەی نێوان توركیا و عیراق هەڵبوەشێتەوە، ئەوا گواستنەوەی نەوتی هەرێم زۆر قورس و گران دەبێت و تێچوویەكی زۆری دەبێت.
نەوتی عیراق بە رێگەی ئاوی دەڕوات
ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: هەڵوەشاندنەوەی ئەم رێكکەوتنە ئەوەندەی توركیا زەرەرمەند دەبێت، عیراق زەرەرمەند نابێت، چونكە ئێستا عیراق رۆژانه 99 ٪ نه‌وتی به‌رهه‌مهاتووی خۆی له كه‌ناڵه ئاوییه‌كانەوە به كه‌مترین تێچوو هه‌نارده ده‌كات، چونكە بەرمیلێك نەوت لە عیراق، (1) دۆلار و نیو تێچووی هەیە، بەڵام ئەگەر لە رێگەی توركیاوە هەناردەی بكات ئەوا تێچووەكەی زۆر زیاتر دەبێت، كڕیاره‌كانی نه‌وتی عیراق به‌رێژه‌ی 60 ٪ كۆمپانیا ئاسیاییه‌كانن وەكو (كۆریا، چین و هندستان)، نزیكترین خاڵی باركردنی نەوت بۆ ئەوان كەناڵە ئاوییەكانە لەسەر كەنداو، ئەو نەوتەی تریش كە دەمێنێتەوە 25 ٪ی بۆ كۆمپانیا ئه‌روروپییه‌كان دەڕوات و 15 ٪ ی ئه‌مریكا دەیكڕێت.
كوردستانی نوێ، هیوا كازم
