مامۆستا جەعفەر*
چەندە پێم خۆش بوو،
زوبانی حاڵی دەیوت نالیا
هەردوو حەیوانین،
ئەتۆ گوێ کورت و ئەمنیش گوێ درێژ
ئەم بەیتە زۆر سەرنجی راكێشام، حەزرەتی نالی چۆن ئەم بەراورد و بەراوردكارییەی لە نێوان خۆی و كەرێکدا كردووە؟
دانپێدانانی شاعیر و زانای ئاینی مەزن بە دەستەواژەیەك، كە لە سەردەمی مۆدێرنەشدا تا رادەیەك نامۆیە (هەردوو حەیوانین) جیاوازییەكانی لەنێوان (مرۆڤ) و (كەر)دا تا رادەیەك سڕیوەتەوە. پاش تێپەڕبوونی 153 ساڵ بەسەر كۆچیدوایی (نالی)دا، هێشتا ژمارەیەكی زۆر كەم لە كورد، بەلایانەوە ئاسایی نییە، ناویان لەگەڵ (كەر)دا بێت. (كورت تووخۆلسكی) نووسیوێتی: (كەر كەرە، وەزیریش وەزیر! وەزیر وەزیرە، كەریش كەرە!). ئەم خۆ دانانە بە هاوشانی كەر، چەندین پرسیاری سرك لەسەر جەوهەری داستانی ئەفراندنی مرۆڤ دەورووژێنێت:
بەگوێرەی ئایەتەكانی قورئان بێت :
( قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلَّا تَسْجُدَ إِْذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَیْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِي مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طینٍ)
مەلایكەتەكان، بە شەیتانیشەوە، لە ئاگر (نوور) دروستكراون، مرۆڤ لە قوڕ دروستكراوە، بەڵام رۆحی بە بەردا كراوە، واتە مرۆڤ دوو بەشە، قوڕ و (نوور)، رۆحی خوا قوڕ و نوور (الله نور السموات و الأرض) بەشێك لە سۆفییە گەورەكان وەكو (حەلاج)، بایەزیدی بەستامی، ئیبن ئەلعەرەبی و...هتد) گەیشتوونەتە مەقامی (الفناء في اللە) و (الإتحاد و الحلول) ماڵئاوایی لە قۆناغی بوونی دیاریكراو بۆ بوونی رەها.
ئاژەڵ، حەیوان، تەنیا لە قوڕ دروستكراوە، ئێمە ئەگەر لە شیعرەكانی (حافزی شیرازی) بە باشی تێبگەین، زەمینەی تێگەیشتنی جیهانی (نالی)شمان بۆ ئاسانتر دەبێت. پاژێكی شیعرەكانی (حافز) داشۆری و هەجوی (زاهید و سۆفی ریاكار و چاپلووس)ە، ئەو بە نەرێنی دەڕوانێتە (تەسەوفی زاهیدانە) و خۆی دەهاوێتە ئامێزی (تەسەوفی عاشقانە)وە.
(نالی) لەسەر رێبازی (حافزی شیرازی) رۆیشتووە، ویستوویەتی هەجوی ئەو كەسانە بكات، كە دین و دیانەت وەك ئامرازێكی خۆسەپاندن، خۆدەوڵەمەندكردن،
بۆ چاوبەست و دەستبڕین بەكاردەهێنن
حافزی شیرازی پێیوایە زاهید و سۆفی واعیز و ریاكار و فێڵباز دەبێ لە ئاستی ئاژەڵ دابنرێن و ناسنامەی مرۆڤبوونیان لێ وەربگیرێتەوە. ئەمانە سروشتی قوڕ و حەیوانیان هەیە و لە رووناكیی بێبەش كراون. نالی بەوپەڕی رێزەوە سەیری كەرەكەی خۆی كردووە. لە رێگەی ستایشی كەرەكەیەوە هەجوی (زاهید و سۆفی و واعیزی ریاكار)ی كردووە .
عاقڵێ بوو ناوی کەر بوو،
قاتیعی رێگەی سەفەر
خۆش سلووکتر بوو
لە سەد وێڵداشی هەرزە و گێژ و وێژ
صائم الدهری بە رۆژ،
ئەمما بە رۆژووی بێنییەت
قائم اللیلی سلووک،
ئەمما سلووکی بێنوێژ!...
كێش و قورسایی كەرەكەی بەلایەوە لە كێش و گرنگی سەد هاوڕێی هەرزە و گێژ لە بەرتر بووە. من خۆم ئێستا رێك وەك نالی، هەندێ كەس هەڵدەسەنگێنم، كە ناوی هاوڕێیان لە خۆیان نابوو، هاوڕێیەك تۆی بە پردێک داناوە، تۆی بە ئامرازێک داناوە بۆ بەرژەوەندیی خۆی. نائومێدیی بەرامبەر هەندێک هاوڕێ وای لە شاعیر كردووە، كەرەكەی بە عاقڵتر دابنێت. (خۆش سلووكتر بوو لەسەد وێڵداشی ...) نرخی كەرێكی بەرامبەر سەد هاوڕێی بێكەڵک داناوە.
(صائم الدهر) و (قائم اللیل)، ئەم دوو وەسفە بۆ كەسانێك دانراون، كە زۆر لە خواترسن. شەوان بە نوێژ و ویرد و تەسبیحات بە سەردەبەن و بە رۆژیش بە درێژایی ژیانیان بەرۆژوون. ئەوە سەیرە (نالی) ئەم دوو چەمكە دینییەی بۆ ستایشی كەرەكەی بەكار هێناوە. دەستەواژەی بەڕۆژووی (بێنییەت) دوو مەبەستی لە یەك وشەدا شاردۆتەوە، مانای یەكەم: ئەوەی رۆژوو بگرێت، دەبێ نییەتی لێبێنێت، كەری داماو نییەت لە چی بێنێت؟! دووەم: كەرەكەی (نالی) وەكو سۆفی ریاكار و چاپلووس نییە، نییەتێكی تایبەتی خۆی هەبێت، كەر هیچ مەبەستێكی خراپی لە (رۆژوو)ەكەی نییە، بە رووكەش خۆی بە شێوەیەك بنوێنێت و لە ناخیشەوە (نییەت)ێكی تری هەبێت.
(نالی) لەسەر رێبازی (حافزی شیرازی) رۆیشتووە، ویستوویەتی هەجوی ئەو كەسانە بكات، كە دین و دیانەت وەك ئامرازێكی خۆسەپاندن، خۆدەوڵەمەندكردن، بۆ چاوبەست و دەستبڕین بەكاردەهێنن. بە سیناریۆیەكی دڵڕفێن كەرەكەی هێناوەتە سەر شانۆ. هەرچی سیفاتی جوان و ئاكار و رەوشتی بەرزە، لەبری ئەوەی بیداتە پاڵ (پیاوە ئاینییەكان) وەک میدالیای شكۆ لە ملی كەرەكەی دەکات: (عاقڵێ بوو ...لە سەد هاوڕێ باشتر بوو ... بوردەبار و هیچ نەوێژ...) سەرتاپای قەسییدەكە ستایش و پێداهەڵدانی راستەوخۆی كەرەكەیە، بەڵام بە خشكەیی و ناڕاستەوخۆ هەجوی ریاكاران و كەسانی فێڵباز و دەستبڕی كردووە.
دەزانم زانای گەورە (مەلا عەبدولكەریمی مودەریس و كوڕەكانی)، (مەسعوود محەمەد)، (هێمن)ی شاعیر و (رێبوار سیوەیلی) كاریان لەسەر لێكدانەوەی ئەم شیعرە كردووە، بەڵام ئەم نووسینەی من، هەوڵدانێكە لە گۆشەنیگای هەڵوێستی (حافزی شیرازی)یەوە بڕوانم، كە خۆی بە (رند) و شەیدای (پیری موغان) داناوە و سەنگەری دژایەتی لە سوپای زاهید و سۆفی و واعیزی ریاكار و ساختەچی گرتووە. ئەم لێكدانەوەیە رەنگە تاكە (كلیل) بێت بۆ تێگەیشتنی (دیوانی نالی).
* ئەندامی یەكێتی نووسەرانی جیهان PEN
