ئامانج لە رێککەوتنی ئیبراهیمی چییە؟

کوردستانی نوێ - هیوا کازم

گەشتی هەفتەی رابردووی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا بۆ سعودیە، قەتەر، ئیمارات و دیدارەکانی لەگەڵ سەکردەکانی کەنداو، سوریا و تورکیا، سەرەڕای چنینەوەی چەند تریلیۆن دۆلارێك، پرسی رێککەوتنی ئیبراهیمییش وروژێنرا (رێککەوتن لەگەڵ ئیسرائیل)، کە بە تایبەت بانگهێشتی سعودیە و سوریای کرد بۆ ئەو رێککەوتنە.
کوردستانی نوێ بەدواداچوونی بۆ ئەو پرسە کردووە و لەم راپۆرتەدا بۆچوونەکانی کۆکردووەتەوە.

د.سەباح بەرزنجی دەڵێت: ئامانجە راگەیەندراوەکانی رێککەوتننامەی ئەبراهام (ئیبراهیمی) ئەمانەن:
*دواخستنی لکاندنی زەوییەکانی کەناری خۆرئاوا بە ئیسرائیلەوە.
*پشتیوانیی ئاشتی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست.
*دەستپێکردنی قۆناغێکی نوێی ئاشتی نێوان عەرەب و ئیسرائیل. 
*هاریکاریی ئابووری و بازرگانی و گەشتیاری، مامەڵەی بانکەکان، گواستنەوەی دەریایی.
*هاریکاریی تەکنیکی و توێژینەوەی زانستی و بۆشایی ئاسمان.

کۆتاییهێنان بە جەنگ و ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان
سەرەتا د.سەباح بەرزنجی مامۆستای زانكۆ بە كوردستانی نوێی وت: ئەو رێککەوتننامەیە، بەو زنجیرە رێککەوتننامانە دەوترێت، کە لەنێوان ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبی بە چاودێریی ئەمریکا کراون و ئەم ناوە بۆ یەکەمجار لە بەیانێکی هاوبەشی ئیسرائیل و ئیماراتی عەرەبی و ئەمریکا لە 13ی ئابی 2020 هاتە ناو ئەدەبیاتی سیاسیی ناوچەکە و بووە ناوی ئەو رێککەوتننامەیەی هەریەك لە وڵاتانی عەرەبی وەک ئیمارات و دواتریش بەحرەین لەگەڵ ئیسرائیل ئیمزایان کرد.
وتیشی: سۆنگەی رێککەوتننامەکانی ئەبراهام (ئیبراهیم) رووبەڕووبوونەوەی هەڕەشە و ئاڵنگارییەکانی ئێران و هێزە چەکدارەکانی فەلەستین و فراوانخوازیی تورکیایە، ئامانج لە رێککەوتننامەکە کۆتاییهێنانە بە شەڕ و ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی عەرەب و ئیسرائیلە لە چوارچێوەی سیاسی و ئابووری و ئاسایش و لێکنزیکی و هاوسەنگیی سەربازی و ئابووری و دیمۆگرافی، هاوشێوەی ئەوەی لەنێوان ئەڵمانیا و فەرەنسا لە دوای جەنگی دووەمی جیهانی یان ئەوەی لەنێوان چین و ژاپۆندا ئیمزا کرا.

ئامانجە ستراتیژییە هاوبەشەکانی لایەنەکانی رێککەوتننامەی ئەبراهام ئەمانەن:
*گەمارۆی بواری جموجوڵی ئێرانی.
*رووبەڕووبوونەوەی نفوزی تورکی و قەتەری لە لیبیا.
*گەمارۆدانی هێزی روو لە گەشەی تورکیا و قەتیسکردنی فراوانبوونی.
*لەیەک نزیککردنەوەی ستراتیژیی جەزائیر و تونس.
*سەپاندنی پێشەنگیی ئیماراتی عەرەبی و مسۆگەرکردنی دەرفەتی بەهێزبوونی ستراتیژیی ئیسرائیل.
״رێكکەوتنەکە بۆ پاساودان بە سیاسەتەكانی ئەمریكا״ 

ئەو مامۆستایەی زانکۆ ئاماژەی بۆ ئەوەكرد، ئەو پرۆژەی رێكکەوتنی ئیبراهیمییە، پرۆژەیەكی سیاسی و مانۆڕێكی داگیركاریی دیکەیە بۆ پاساودان بە سیاسەتەكانی ئەمریكا و دەستوەردانی بەردەوام لە ناوچەكەدا. بۆ ئەوەیە شكستی هەوڵەكانی خۆی لە گەیشتن بە ئاستی دڵخوازی ئەمریكا و ئیسرائیل لە ناوچەكەدا پەردەپۆش بكات، ئەو دەیەوێت گرەنتی قەوارەی ئیسرائیل بكات لە بەرامبەر مەترسییە چاوەڕوانكراوەكانی، دوای ئەوەی نەیتوانی كۆتایی بە ئیرادەی گەلی فەلەستین لە غەززە بهێنێت.
دەشڵێت: ترەمپ بە روانگەیەكی تەواو ئابووری تەوزیفی هەژموونی ئەمریكی لەسەر ناوچەكە دەكات بۆ پێچكردنەوە بە پابەندییە ئەخلاقییەكانی ئەمریكا وەك هەڵگری پەیامی ئاشتی بۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، بە داڕشتنی تەرح و بەرنامەیەك كە رادەی رووبەڕووبوونەوەی ئایدۆلۆژیی و ئایینی لەنێوان گەلانی ناوچەكەدا كەمبكاتەوە. ئەو كە ناتوانێت ئیسرائیل قایل بكات وەك مرۆڤ سەیری خەڵكی غەززە و فەلەستین بكات، وڵاتە عەرەبییەكان پەلكێش دەكات بۆ سازشێكی دیکە لەسەر پرسی ئەو خەڵكە و بە ناوی سەرنجڕاكێشی ״ئیبراهیم و دیانەتی ئیبراهیمی״ دەیەوێت رێگە خۆش بكات بۆ قۆناغێكی نوێ‌ لە رادەستبوون و پاشكۆیەتی جیهانی عەرەب، بۆئەوەی لەجیاتی تێكۆشان بۆ ئاشتییەكی دادگەرانە و هەمەگیر، لە هەوڵی پاراستنی بەرژەوەندی سوڵتە گەڕانەوە و درێژەدان بە حوكمی خۆیاندابن، گەلانی موسڵمانی ناوچەكەش زیاتر لە كایە سیاسی و شارستانی و ئابوورییەكەدا غائب بن.
د.سەباح بەرزنجی جەختیکردەوە، بەنیسبەت وڵاتە عەرەبییەكانەوە ئەو رێكکەوتنە بۆ خۆگونجاندنە لەگەڵ هەژموونی ئەمریكی و سیاسەتە لایەنگیرییەكانی بۆ قەوارەی ئیسرائیل. لەلایەكی دیکەوە مەترسییان هەیە لە گۆڕانكارییە ناوخۆییەكانی گەلانی ناوچەكە و بوونی میحوەری بەرەنگاریی ئێرانی و ئیمتیدادەكانی و بوونی بێدارییەكی شارستانیی لەناو بەرەی تازەپێگەیشتووان و بژاردەی سیاسی و رۆشنبیری.

میکانیزمەکانی جێبەجێکردن خۆیان دەبیننەوە لە:
*نەخشاندنی ئامانجە ستراتیژییە هاوبەشەکان بە جەختکردنە سەر بنکە سەربازییەکان، هاوپەیمانی لە پرۆسە سەربازییەکان و هاریکاریی لۆجستی و هەواڵگری.
*دروستکردنی بنکەی چاودێری و هەواڵگریی ئیسرائیلی و ئیماراتی لە دورگەی سەقتەری یەمەن.
*پڕچەککردنی حەفتەر لە لیبیا و ئاڕاستەکردنی تەرازووی هێز لە شەڕەکانی ئەو وڵاتەدا.
*سوود وەرگرتنی هاوبەش لە بنکەی سەربازیی ئیمارات لە سۆماڵ.
ئەگەر پرۆژەیەكی فیكریی و مەعریفی بوایە؟

لایەنەکانی رێککەوتننامەی ئەبراهام بە چاودێریی ئەمریکا

 
لە درێژەی قسەکانیدا، د.سەباح باسی لەوەکرد، ئەگەر ئەو پرۆژەیە، پرۆژەیەكی فیكریی و مەعریفیی بوایە و كەسانی بیرمەند و فەیلەسوف و زانای هەر سێ ئاینەكە بە دوور لە فەرمان و مەرسوومی دەسەڵاتی خۆسەپێن دابنرایە، دەكرا بڵێین دەبێتە زەمینەی لەباری ئاشتیی راستەقینە، وەك ئەوەی ئایینی ئیسلام كۆكەرەوەی توراسی ئیبراهیم و هەموو پێغەمبەرانی دوای ئەوە و بۆ ئەوە هاتووە ئاشتیی راستەقینە نەك رواڵەتی لە هەموو جیهان نەك تەنها لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، بەرقەرار بكات. وتیشی: پێموایە ئەم پرۆژەیە بۆ ماوەیەكی دیکە دەبێتە پاساو بۆ لێدان و سەركوتكردنی زیاتری گەلانی ناوچەکە بە دەستی ئەم فەرمانڕەوایانە، كە خۆیان بەسەر خەڵكدا سەپاندووە، هەر گرێبەستێكی سیاسیی و ئابووریش لەسەر ئەم واقیعە بنیاتبنرێت تەنها بۆ تاڵانكردنی سەروەت و سامان و وزەكانی ئەم وڵاتانەیە و لەبیربردنەوەی دەرد و قەیرانە حەقیقییەكانیانە و دەرفەتێكی دیکەیە بۆ سازش و خەواندنی وزەی شاراوەی ئەم گەلانە و ناتوانێت چارەسەری ریشەیی كێشەكان و رێگە خۆشكەربێت بۆ مافی چارەنووسی گەلان.

بەشێک باوەڕیان بە رێكکەوتننامەی ئیبراهیمی نییە
هاوپەیوەند بەم بابەتە، د.جەمیل عیسا کەسایەتی و سیاسەتمەدار بۆ كوردستانی نوێ وتی: ئەوانەی بە ئایینە ئاسمانییەکان ناسراون لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست یان پەیڕەوی شەریعەتە ئاسـمانییەکان دەکەن، وای بۆ دەچن کە ئەمانە دەگەڕێنەوە بۆ کەسایەتی ئیبراھیم باوکی پێغەمبەران، بەڵام لێرەدا جیاوازی ھەیە لەنێوان باوەڕدارانی ئەو ئایینانە کە چۆن دەبێت ناوبنرێت بە ئایینی ئیبراھیمی؟، زاراوەکە ئاماژە بە (جوو، مەسیحی، ئیسلام) دەکات، لەگەڵ هەندێك ئایین و تایەفەی دیکە وەک سابیئەی مەندائی و بەھائی، بەڵام ئەو زاراوەیە بۆ ھەمووان تەوحیدی نییە و بەشێکیان باوەڕیان بەمە نییە، بۆیە بەڕای بەندە ئەمە دەرھاویشتەی دەبێت و دەبێت زۆر بە وریاییەوە مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت، چونکە ئەگەری دابەشبوون و لێکترازانی تێدا دەبینرێت لە دواڕۆژدا، رەنگە لەسەر ھەندێك بنەما ئایینە ئاسمانییەکان لەیەک نزیک بن، بەڵام دوورکەوتنەوەشی تێدا بەدی دەکرێت، مەرجەعە ئایینەکان ھەموویان لەسەر خاڵە جەوھەرییەکان کۆک نین، بەڵكو لێکترازانی تێدا دەردەکەوێت بەتایبەتی رەوتی سەلەفییەکان، هەروەها لە ھەموو ئایینەکاندا.

دەتوانرێت نەشازییەكان كپ بكرێن؟ 
د.جەمیل عیسا وتی: ئێمە مەبەستمانە میانڕەوی باڵ بکێشێ بەسەر بیرۆکەکەدا لەپێناو ژیانی شایستە بۆ مرۆڤ و پێکەوەژیان لە ناوچەی خۆرھەڵاتی ناوەڕاستدا، کەواتە دەبێت گفتوگۆی جدی بکرێت لەنێوان ئایینە ئاسمانییەکان (جوو، مەسیحی، ئیسلام) بۆ ئەوەی کێشە و گرفتەکان لە ناوچەکەدا چارەسەر بکەن. دەبێت گفتوگۆی ئایینی و حکومی، ھەنگاوی یەکگرتووییان ھەبێت و ھەموو ناکۆکییەکان وەلابنێن و ئەو توندوتیژییەی چەند ساڵێکە ھەیە، بسڕێتەوە و دەنگە نەشازەکان کپ بکرێن و کۆمەڵگەیەکی ئاشتیخواز و دوور لە کێشە و گرفت لە ناوچەکەدا دروستبکرێتەوە لەسەر بنەمای پێکەوەژیان و چارەسەرکردنی کێشە و ئاشووب لە ناوچەکەدا، بەڵام ھێشتا ھەندێک ئایینی دەرەوەی ئایینە ئاسمانییەکان ھەیە دەبێت ئەوانیش مامەڵەی مرۆڤایەتییان لەگەڵدا بکرێت لە ناوچەکەدا خۆ ناکرێت ئەوانیش بێبەش بکرێن لە مافی ھاووڵاتی بوون وەک زەردەشتی، ئێزدی، یارسان و...ھتد.
راشیگەیاند، سەبارەت بە ھیواخواستنی سەرۆك ترەمپ بۆ چوونی سعودیە بۆ ناو رێککەوتنەکە، ئەمەیان خاڵێکی جەوھەرییە و لەپێناو پتەوکردنی رێککەوتنەکەیە و ترەمپ باش دەزانێت سعودیە میحوەری ناوچەکەیە لەبەر شوێنی پیرۆزی و کاریگەریی بەسەر وڵاتانی عەرەبی، ئیسلامی و کەنداو، لەلایەکی دیکەوە سعودیە دەوڵەمەندترین ژێرخانی ئابووری ھەیە و کاریگەریی دەبێت بەسەر گۆڕانکارییەکان و پەیوەندییەكانی دەرەوە و بەشداریکردن بۆ چارەسەی كێشەكان و نزیکبوونەوە لە ئیسرائیل و ھەوڵدان بۆ فەراھەمکردنی کێشەکان لە ناوچەکەدا، لە ھەمانکاتدا وشککردنی سەرچاوە داراییەکانی رەوتە توندڕەوەکان.
هەروەها وتی: ترەمپ مەبەستیەتی کێشەکان بە رێگەی دیالۆگ چارەسەر بکات و خۆشی وەک پاڵەوان نیشان بدات، ھەربۆیە دەبێت لێکتێگەیشتن لەنێوان ئایینەکاندا هەبێت لەژێر ناوی ئایینی ئیبراھیمی بە رەچاوکردنی مافی مرۆڤ، پێکەوەژیان، بنبڕکردنی توندوتیژی و کپکردنی دەنگەکانی دەرەوەی ئایینی ئیبراھیمی.

کارکردنی پێکەوەیی، ئایینی هاوبەشە
هەر بۆ قسەکردنی زیاتر لەسەر ئەو رێککەوتنە، ئاسۆ عەبدولـلەتیف نووسەر و رۆژنامەنووس بۆ كوردستانی نوێ وتی: لە روکەشدا کۆنتراکت و رێککەوتنی ئەبراهام- ئیبراهیمی، رێککەوتنی ئاسایش، وزە و ئاڵنگارییەکانە، زنجیرەیەك رێککەوتنی ئەمنی، سەربازی و ئابوورییە بۆ خۆرهەڵاتی ناوین و سەرزەمینی سێ ئایینە ئاسمانییەکە، کارکردنی پێکەوەیی ئایینی هاوبەشە بۆ داڕشتنەوەی دووبارەی ناوچەکە لە دوای پرۆسەی سەربازیی تۆفانی ئەقسای حەماس لە 7 ئۆکتۆبەری 2023 وەك دەزانین دوای دوو ساڵ زۆر هاوکێشەی گۆڕی لە ناوچەکەدا و ئیسرائیل و ئەمریکای کردە ژمارە یەك.
وتیشی: هەروەك رێککەوتنەکە بۆ داڕشتنەوەی ستراتیژی بەشێك لە وڵاتانی کەنداو و نیشتمانی عەرەبییە و دەخوازن ئەقتابگەلەکانی نەوت و وزە بەشداربن تیایدا، وەك ئیمارات، سعودیە و قەتەر و دواتر دەیان وڵاتی بەهێز بهێننە ناویەوە بۆ پاراستنی ئیسرائیل و ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا.

بیرۆکەی ئایینی ئیبراهیمی بۆ کەی دەگەڕێتەوە؟
ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، رەگ و ریشەی بیرۆکەی ئایینی ئیبراهیمی و تەوزیفکردنی بۆ رێککەوتنی ئەمنی و ئابووری، کۆنە و دەگەڕێتەوە بۆ دوای کەوتنی بلۆکی سۆشیالیستی و هەڵوەشاندنەوەی یەکێتیی سۆڤێت، بەڵام بە پراکتیك سەرەتای رێککەوتنەکە دەگەڕێتەوە بۆ لێکتێگەیشتن و نووسراوی دانپیانراوی ئیسرائیل و ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی بە چاودێری ئەمریکا لە ساڵی 2020، واتە ئیمارات وەك یەکەم خانەی ئەو رێککەوتنە هەژمار دەکرێت و بە رەسمی تەبەننی کرد، دواتر پرۆسەکە پەرەی پێدرا بەرەو ماڵی شێخەکانی کەنداو بەتایبەت دەوڵەتی بەحرەینی گرتەوە و قبوڵی کرد، ئیتر رێککەوتنی ئیبراهیمی بووە ئەجێندا تا هەرێمی کوردستان کشا، ئێستا بە نەخشە و مۆدێلی ترەمپ و دیدگاکانی ترەمپیزم دەناسرێت و ترەمپ دەیەوێت ئەمریکای مەزن دروست بکات، دەوڵەتی تازەشی بۆ دروست دەکات ئەگەر کوردەکانیش بێت، بۆیە هەندێک پێیانوایە ئەنجامگیرییەکانی کۆنگرەی 12ی پەکەکە و خۆهەڵوەشاندنەوەی تەنزیمی چەکداریی 52 ساڵە و ئەزموونی رۆژئاڤا و ئەزموونی باشووری کوردستان بەشێك دەبێت لەو نەخشەیەی بۆ دەوڵەتێکی تازە و پشتیوانیی لەو مەتبەخە، خودی کۆماریخوازەکانیش ماوەیەکی زۆرە پاڵپشت و مۆتیڤی ئەم دیدگایەن، تیۆریزەی دەکەن و ئیشیان بۆ کردووە وەك چەسپاندنی ئایینی هاوبەشی ئیبراهیمی، بە حکومی نەریتخوازیی و هەڵگری ئایینە ئاسمانییەکان و باوەڕیان دامەزراوە لەسەر دیدی کۆنسێرڤاتیڤی ئایینی بۆ حکومڕانی.

رێککەوتنی ئیبراهیمی فۆڕمێکی نوێی  ئەمریکا و ئیسرائیلە
ئاسۆ عەبدولـلەتیف راشیگەیاند، لە بنەڕەتدا رێککەوتنی ئیبراهیمی فۆڕمێکە لە تێگەیشتنی نوێی ئەمریکا و ئیسرائیل، کە دوو لە ئایینە ئاسمانییە باڵاکانیان بەسەردا دابەشبووە لەوانە یەهودی و مەسیحی واتە (جوو و کریستیان) کە هەردوو نەتەوە هەڵگری ئایینی ئیبراهیمین و کتێبی پیرۆزی تەورات و ئینجیلیان هەیە و ئیبراهیمیش وەک باوکی پێغەمبەران بە موڵکی خۆیانی دەزانن و ئەوەش دەزانن لە ئیسلامدا رێزێکی زۆر گیراوە لە ئیبراهیم پێغەمبەر بۆیە خاڵە هاوبەشەکە ئیبراهیمی پەیامبەرە، کە خودا لە ئاگری بتپەرستاندا پاراستی بە سەلامەتی، بۆیە رێککەوتنەکانیش بە وشەی گرنگیدان بە ئاشتی و ئارامی و سەقامگیریی دەناسێنن و نزای ئاشتی دەکەن لەناو ئاگردانی خۆرهەڵاتدا.
(قُلْنَا يَا نَارُ كُونِي بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَى إِبْرَاهِيمَ)
گەرچی خوای گەورە بە دەقی قەتعی لە ئایەتی 67 ی سورەتی (ال عمران)دا ئەوەی فەرمووە ئیبراهیم یەکتاپەرستە، نەسرانی نییە و یەهودییش نییە، بەڵکو خوداپەرستێکی پاك و موسڵمانە.
(مَا كَانَ إِبۡرَٰهِيمُ يَهُودِيّٗا وَلَا نَصۡرَانِيّٗا وَلَٰكِن كَانَ حَنِيفٗا مُّسۡلِمٗا وَمَا كَانَ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ)
دیارە لەم ناوچە ئیسلام دۆستەش وەك خۆرهەڵات و ئاسیا و کەنداو، ئیسلامیان خستە ریزی ئایینە ئیبراهیمییەکان و ئەو دەوڵەتانەیان بۆ ئیزافەکرد، کە نزیکن لە خۆیان و هاوپەیمانی سەدان ساڵەی خۆیانن وەک ئایدیا و بەرنامە و رەنگە دەوڵەتانی عەرەبستانی سعودی و سوریا و قەتەریش بهێننە ناویەوە.

روسیا پشتگیریی رێكکەوتنی ئیبراهیمی دەکات؟
ئەو نووسەرە لە درێژەی باسکردنی رێککەوتنی ئیبراهیمی، وتی: پرسەکە بە تەنها ئایینی و عەقیدەیی نییە، بەڵکو ئیشکردنە لەسەر کرۆکی ئاشتی و جێگیرکردنی هەنگاوەکانی ئایندەی ئەمریکا لەم ناوچەیە و داڕشتنەوەی خۆرهەڵاتی ناوین لەسەر بنەما ئابووری، سیاسی، عەقائیدی و سەربازییەکان بە ئامانجی دامەزراندنی سێ پایەی گرنگ، یەکەمیان: دەستخستنی وزە و ئابووری تازە و دۆزینەوەی دەرفەتی زیاتر. دووەم: ئاسایش و سەقامگیریی بۆ ئیسرائیل و دەوڵەتانی ناو رێککەوتنی ئیبراهیمی. سێیەم: دوورخستنەوەی هەڕەشەکان و مەترسییەکانی داعش و بەرەی موقاوەمە و هەژموونگەریی چین و روسیا، کە خەریکە پەرەدەسێنن، هەندێکیش بۆچونیان وایە روسیا لەو پرسەی ئیبراهیمی ئاگادارە و پشتگیریی دەکات بە مەرج!.
دەشڵێت: ئەوە نەبێت ئەم رێککەوتن و هەنگاوانە بێ نەیار و بێ سەرئێشە بێت بۆ ئەمریکا، ئەوەتا دەوڵەتی چین بەو هەژموون و ئیمپراتۆریەتە ئابووری و پێگە زەبەلاحەی خۆیەوە بە تەواوی دژی وەستاوەتەوە، لەگەڵ ئێران و روسیاو عیراق و دەیان دەوڵەت. چین چەند ساڵێک پێش ئێستا لە تاران رێککەوتنی 25 ساڵەیان ئیمزاکرد بۆ بەهێزکردنی پێگەی خۆیان دژی هەژموونی ئەمریکی ئیسرائیلی بۆ ماوەی 50 ساڵی داهاتوو، ئەوەتا لە روسیا خەریکی دۆزینەوەی دەرفەتی تازەن، لە سێ دەریچەشەوە خۆیان بەستۆتەوە بە ئەوروپاوە تا نەخنکێن، یەکەمیان: پاکستانە، دووەمیان: رێگای شەمەندۆفێرە لە روسیا و سێیەم: رێڕەو و رێگای چین - ئەنادۆڵی تورکیایە بەرەو دەریای رەش و ئێران، تا دەستی بگات بە ئەوروپای شەرقی و غەربی.