ئەگەر بەوردی چاوێک بە ئەرشیفی رۆژنامەگەریی عیراقیدا بخشێنینەوە، ئەوا چەندین بەڵگە و دۆکیۆمێنتی بەنرخی میژوویی لەبوارە جیاوازەکاندا تێدا دەبینین، بەحوکمی ئەوەش کە یەکێک لە بابەتە هەرە گرنگ و هەستیارەکانی پەیوەندیدار بە مێژووی سیاسیی هاوچەرخی کوردەوە بریتییە لە دابەشکردنی کوردستان بەسەر چوار وڵاتی جیاوازدا، بۆیە ئەوەش چەند پرسێکی تری لەگەڵ خۆیدا هێناوە کە بابەتی (ناولێنان) یان (ناساندن) یەکێکە لەوانە و تاڕادەیەک لەماوەکانی رابردوودا مۆرکێکی پارادۆکسییانەی وەرگرتووە، چونکە ئەرشیفی رۆژنامەگەریی عیراق پێمان دەڵێ بە پێی سەردەم و هەلومەرجە سیاسییە جیاوازەکانی رابردوو هەمیشە ناوی کوردستانیش گۆڕانکاریی بەسەردا هاتووە و لە یەک دۆخی جێگیردا نەوەستاوە، بەڵکو بەدرێژایی سەدەی بیستەم بەچەندین شێوەی جیاواز و دژ بەیەک ناوزەد کراوە، ماوەیەک لەلایەن ئینگلیزەکانەوە بە ئاماژەی ناڕاستەوخۆ وەک جوگرافیایەکی سەربەخۆ ناوی براوە، وەک لەم وتارەدا بە دۆکیۆمێنت روونی دەکەینەوە، ماوەیەکی تریش لە پاش دروستبوون و پاشان بەهێزبوونی دەوڵەتی عیراق و بەتایبەتی لەسەردەمی حوکمڕانیی حزبی بەعسدا، کە هەوڵی تواندنەوەی کورد دراوە لە بۆتەی کەلتور و مێژووی عیراقیدا، نەتەوەی کورد وەک بەشێک لەگەلی عیراق و خاکی هەرێمی کوردستانی ئێستاش وەک باکووری عیراق لە چوارچێوەی نیشتمانی عەرەبیدا ناو براوە.
ئەوەی لێرەدا مەبەستمانە خستنەڕووی ناوی کوردستانە لە ئەرشیفی رۆژنامەگەریی پێش دروستبوونی فۆرمی ئێستای دەوڵەتی عیراقیدا، کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ململانێی نێوان خەلافەتی عوسمانی و دەوڵەتی بەریتانیا و کاتەکەی دەکەوێتە دوای ساڵی 1917 کە سەردەمی هاتنی ئینگلیزەکانە بۆعیراق، لەڕاستیدا دۆخی ئەو سەردەمە هەلومەرجێکی تایبەت بووە لە مێژووی ناوچەکەدا، چونکە هێشتا عیراق بەفەرمی لە چوارچێوەی دەوڵەتی عوسمانیدا بووە و پەیکەرە کارگێڕییەکەی دابەشکرابوو بەسەر هەر سێ ویلایەتی (موسڵ، بەغداد و بەسرە)دا و ئەستەمبوڵ پایتەخت بووە، بەڵام لەوکاتانەدا ئینگلیزەکان توانیویانە کۆنترۆڵی باشوور و ناوەڕاستی عیراق بکەن و شاری بەغداد بخەنە ژێر رکێفی خۆیانەوە، هەر لەو سەردەمەدا ئینگلیزەکان رۆژنامەی (العرب) یان دەرکرد کە زمانحاڵی ئیدارەی ئیحتیلالی بەریتانیا بووە لە عیراقدا، ئەم رۆژنامەیە بە بەردەوامی بۆماوەی (3) ساڵ لەنێوان ساڵانی (1917 – 1920) دا بە زمانی عەرەبی دەرکراوە و تا کۆتایی (869) ژمارەی لێ بڵاوکراوەتەوە و دواتر ناوی رۆژنامەکەیان گۆڕیوە بۆ (العراق) و لەژێر ئەو ناوەدا درێژەیان پێداوە.
ئەگەر لە ناوەڕۆکی ژمارەکانی رۆژنامەی (العرب) بڕوانین دەبینین لە چەندین شوێندا بە ڕوون و راشکاوی ناوی ( باشووری کوردستان)ی بۆ ئەو پانتاییە جوگرافییە بەکارهێناوە کە ئێستا خاکی هەرێمی کوردستانە و لەو سەردەمانەدا دەکەوتە ناو قەڵەمڕەوی دەوڵەتی عوسمانییەوە، بەڕای ئێمە فاکتەری ئەم ناوهێنانەش بە (باشووری کوردستان) لەلایەک دەگەڕێتەوە بۆ مەرامی سیاسیی تایبەتی ئینگلیزەکان کە مەبەستیان راکێشانی هەست و سۆزی کورد بووە بەلای خۆیاندا، هەتا لەو رێگەیەوە دووریان بخەنەوە لە تورکەکان، لەلایەکی تریشەوە لەژێر فشاری جموجوڵ و بەرهەڵستە سیاسی و چەکدارییەکانی کورددا بووە بە رابەرایەتی شێخ مەحمودی حەفید، بەهەرحاڵ ئەوەی کە بۆ ئێمە گرنگ و جێی بایەخە ناوهێنانی خاکی هەرێمی کوردستانی ئێستایە بە (باشووری کوردستان) کە ئەمە دۆکیۆمێنتێکی گرنگ و پڕ بەهای سیاسییە و دەتوانین بەدانپێدانانی ناڕاستەوخۆی خودی بەریتانییەکانی دابنێین لەم بوارەدا، لەکاتێکدا لای هەمووان ڕوونە کە ئەو کاتە و ئێستاش بەریتانیا یەکێکە لە وڵاتە گەورە و خاوەن بڕیارەکانی جیهان و دواتریش هەرخۆی رۆڵی سەرەکی و بنەڕەتی هەبووە لە لکاندنی زۆرەملێی ئەم بەشەی کوردستان بە دەوڵەتی تازە دروستکراوی عیراقەوە.
ئەوەی لە دۆکیۆمێنتی هاوپێچدا دەیخەینەڕوو نموونەیەکی گرنگە لەو بەڵگانەی کە ئاماژەمان پێدان، کە لە ژێر ناونیشانی: (فی ساحە كردستان)دا لە ژمارە (605)ی رۆژی 17/ تەمموز/ 1919ی رۆژنامەی (العرب) دا لەلاپەڕە (1)دا بڵاوکراوەتەوە، کە هەواڵێکی تایبەتە بە گەڕان و کێوماڵکردنی هێزی ئینگلیزەکان بەدوای پاشماوەی چەکدارەکانی شێخ مەحمودی نەمردا کە بەپیی سەرچاوەکان لەدوای شەڕی دەربەندی بازیانی ساڵی 1919 لە ناوچە جیاوازەکانی چەمچەماڵ و سەنگاو و بازیاندا پەرتەوازە ببوون و ناوبەناو لێرەولەوێ زەبری پارتیزانانەیان لە ئینگلیزەکان دەوەشاند، بە تایبەتی چەکدارەکانی کەریم بەگی فەتاح بەگی هەمەوەند و سەید محەمەدی جەباری، بە دیاریکراوی ئەم دۆکیۆمێنتە ئاماژە بە گوندی (مۆرتکە)ی ناوچەی بازیان دەکات (هەڵبەتە چەند گوندێکی تر بە ناوی مۆرتکە لە ناوچە جیاوازەکانی هەولێر و ئاغجەلەر و تاوەگۆزیدا هەن، بەڵام لێرەدا مەبەست لەوانە نییە). لەم دۆکیۆمێنتەدا خاکی هەرێمی کوردستان بە (باشووری کوردستان) لەقەڵەم دراوە، ئەمەش شەرعییەتدانە بەهەبوونی پانتایی کوردستانێکی گەورەی خاوەن چەند جەمسەرێکی جوگرافیی جیاواز، چونکە بەپیی لۆژیکی جوگرافی هەبوونی لۆکەیشنی (باشوور) بۆ هەر شوێنێک خۆی لەخۆیدا سەلمێنەری ئەوەیە کە هەرسێ جەمسەر و ئاڕاستەی ( باکوور، رۆژهەڵات و رۆژئاوا)یش بۆ هەمان شوێن بوونیان هەیە.
ئەوەی لێرەدا ئاماژەمان پێدا نموونەیەکی دیاریکراوە و هیوادارین ببێتە دەستپێک و دەروازە بۆ توێژەر و ئەکادیمیستانی بواری مێژووییمان تا دەست بە کنەوپشکنین بکەن لەلاپەڕەکانی ئەرشیفی رۆژنامەگەری و چەندین بەڵگە و دۆکیۆمێنتی هاوشێوەی ئەمانە لەو ئەرشیفانەوە هەڵگۆزن و پەردەی تاریکییان لەسەر هەڵماڵن.
