عەلی لە تیف و رایەڵە هونەرییەكان

پ.ی.د. ژینۆ عەبدولڵا

لە نوێترین بەرهەمی رەخنەیی و ئەكادیمیدا، پ.د. زاهیر لە تیف كەریم بە نێوی «عەلی لە تیف، رایەڵە هونەرییەكان» كەوتە بەردیدی خوێنەران. ئەم بەرهەمە رەخنەییە هونەرییە، پێكهاتووە لە یانزدە نووسین و لێكۆڵینەوە لەسەر بەشێك لە تابلۆكانی گەورە هونەرمەندی کورد عەلی لەتیف، كە بە دیزان و شێوازێكی نوێی سەردەمیانە كاری لەسەر كراوە. بۆ هەر نووسین و ڵێكۆڵینەوەیەك ئەو تابلۆیانەی كە پەیوەندییان هەیە پێیانەوە خراونەتە روو.
نووسەر لە پێشەكی كتێبەكەیدا ئاماژەی بەوەداوە، ئەم كتێبە، لە چەند نووسین و لێكۆڵینەوەیەكی رەخنەیی پێكهاتووە. هەوڵدراوە شێوازە رەخنەییە نوێگەرا و دوای نوێگەراییەكان لە خۆ بگرن. هۆكاری نووسینەكانیش بە پلەی یەكەم دەگەڕێتەوە بۆ دوو فاكتەری سەرەكی ئەوانیش: یەكەم بەو پێیەی هونەرمەند براگەورەم بووە، لە نزیكەوە ئاگاداری سروشتی لە دایكبوونی بە شێك لە تابلۆكانی بووم، بۆ هەر تابلۆیەك لە نێوانماندا، چەندین گفتوگۆ و دایەلۆگ و تێڕوانینی هونەری، ئەدەبی و فەلسەفی ئەنجامدراون.
دووەم: ئەمڕۆ، هونەری شێوەكاری كوردی پێویستی بە رەخنەی هونەریی دەبێت، بەتایبەت رەخنەی نوێ، بەشێك لە ئەكادیمییەكانی هونەری شێوەكاری كوردی ئەم کارەیان کردووە و جێگەیان دیارە، ئەم بەرهەمەی ئێمەش بەشێك دەبێت لە م پرۆسە رەخنەییە. 
هونەر كە بەشێكی گرنگی ئەدەبە، خۆی لە دوو كارنامەی سۆسۆلۆژی سەرەكیدا دەبینێتەوە.
یە كەمیان: «كارنامەی هەڵسوكەوتی»، ئەم كارنامەیە بریتیە لە گواستنەوەی رووداو و زانیارییەكان. هونەرمەند لەگەڵ ئیستاتیكای رەنگ و هێڵ و فیگەرەكانی، هەمیشە جەخت لەسەر بنەمایەكی سۆسۆلۆژی و فیكری كاریگەر دەكات تا لە رێگەیەوە بتوانێت وەرگر بەلای خۆیدا رابكێشێت. ئەم راكێشانەش بەمەبەستی تێگەیشتن و وەرگرتنی زانیارییەكانە. عەلی لەتیف لە زۆربەی هەرە زۆری تابلۆكانیدا رەچاوی ئەم خاڵەی كردوە و كۆمەلێك مەسەلە و پرسیار دەخاتە روو. تەنانەت ئەگەر وەرگرەكەش كورد نە بێت، ئەوا هەر زوو ئەو هەستەی لادروست دەبێت كە هونەر مەند لە نێو كێشە گەورەكاندا گوزەر دەكات. هەر تابلۆیەك جۆرێكە لە ئازار، ئازارەكانیش لەلایەكەوە دابەش بوون بەسەر زەمەنە جیاوازەكاندا بە ئایندەشەوە وەك ئەوەی قەدەرێكی ئازاراویی بەرۆكی هەمووانی گرتبێت و لەلایەكی تریشەوە ئازارەكان جۆراو جۆرن. هەندێكی تریشیان بەدەرەوەن، وەك خاك و نیشتمان و ئازادی .
دووهەمیان: «كارنامەی كارلێكی»، ئەم كارنامەیە بریتییە لە دروستكردنی پەیوەندییەكان لە نێوان سەرجەم تاكەكاندا بەبێ جیاوازی. ئەمەش بە مەبەستی ئەوەیە كە هونەر و ئەدەب تەنها خۆیان لە نوێنەردا نابیننەوە، بەڵكو پەیوەندیەكی راستەوخۆشیان  لەگەڵ نامە و وەرگردا هەیە. لێرەدا ئاڵوگۆڕی بۆ چوونەكان دەبنە كەرەستەیەكی بە هێز بۆ گوتار و مەسەلەكان. عەلی لەتیف لە رێگەی هونەرەكەیەوە توانیویەتی كارلێك لەنێوان هونەر و ئایدیاو مەسەلەكاندا دروست بكات. لەهەمان كاتیشدا هەوڵیداوە بەشێك  لە بۆ شاییە سۆسۆلۆژی و فیكرییە سیاسیەكان پڕبكاتەوە، چونكە بەمەستەوە دەیەوێت نامەكانی بگەیەنێتە وەرگر بەمەرجێ وەرگرەكە لە ئاستی بەرپرسیارێتی رۆشنبیری و مەعریفی و فیكریدا بێت. بە پێچەوانەوە نامە و خاوەنەكەی  بەبێ بەها دەمێننەوە، بەمەش ستراتیژی گوتاری هونەرمەند خۆی لە دوو بەرنامەی سەرەكیدا دە بینێتەوە :
1/ كارنامەی پشگیری، بەو پێیەی نامەكە لە بازنەیەكی هەستیاری سۆسۆلۆژی و سیاسی و فیكریدا دەسوڕێتەوە و پێویستی بە پشتگیری هەموو لایەك هەیە، نەك هەر هونەرمەندان.
2/ كارنامەی ئاڕاستەكردن، بەوپێیەی وەرگر پێویستی بە نامەكان هەیە، ئەوا لە هەمان كاتیشدا ئاڕاستەكردنیان لە دۆخێكەوە بۆ دۆخێكی تری جیاواز پێویستیەكی ئەخلاقی و هونەرییە.

چەند وێستگەیەكی ژیانی هونەرمەند:
-ساڵی 1944 لە بنەماڵەیەكی ناسراوی شاری سلێمانی لە دایك بووە.
-ساڵی 1964 یەكەم پێشانگای لە سلێمانی كردۆتەوە.
- 1970 بە شداری پێشانگای گەنجانی لە ئەڵمانیای خۆرئاوا كردەوە.
-ساڵی 1972 پێشانگای هاوبە شی كردۆتەوە لە كەڵ هونەرمەندان عەتا قەزاز و كامل مستەفا لە سلێمانی.
-ساڵی 1984 بە شداری لە پێشانگادا كردوە لە ئیتاڵیا.
-ساڵی 1987 پێشانگای لە مۆزەخانەی بەغدا كردۆتەوە.
-ساڵانی (1994_ 1988) چەندین پێشانگای لە سلێمانی و فەڕەنسا و پۆڵەندا و توركیا و رۆمانیا و بە غدا و سەقز كردۆتەوە.
-لە ساڵی 1994ەوە  لە ئەڵمانیا نیشتەجێ بووە و دانەبڕاوە لە هونەرەكەی و بەردەوامە، چەندین شاعیر و هونەرمەند و رەخنەگری ئەڵمانی و ئەورپی لەسەر كارەكانیان نووسیوە، بە داخەوە لە ساڵی 2009 کۆچی دوایی كرد.