ئایا دابەزینی نرخی نەوت، هەڕەشە لە ئابووریی عیراق دەكات؟

ئا: كوردەوان محەمەد سەعید


ماوەیەكە دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا، بۆتە جێگەی مشتومڕی پسپۆڕان و چاودێرانی ئابووریی لە عیراق و هەندێك پێیان وایە مەترسییەكی گەورەیە بۆ ئابووریی عیراق و هەندێكی دیكەش بە مەترسی نازانن، بە تایبەتیش كە نرخی یەك بەرمیل نەوت دابەزیوە بۆ ئاستی خوار 70 دۆلار، عیراقیش لە داڕشتنی پلانی بودجە سێ ساڵییەكەیدا بۆ 2023 و 2024 و 2025، نرخی نەوتی بە 70 دۆلار بۆ یەك بەرمیل خەمڵاندووە، ئەوانەی بە مەترسی دەزانن ناهەقیان نییە، چونكە عیراق وڵاتێكی قازانجخوازە و بە شێوەیەكی سەرەكی پشتی بە نەوت بەستووە بۆ بەدەستهێنانی داهاتەكەی، بەڵام ئەوانەش كە دابەزینی نرخی نەوت بە مەترسی نازانن، قسەی خۆیان هەیەو جەختیش لەسەر ئەوە دەكەنەوە، كە عیراق بە دابەزینی نرخی نەوت بۆ ئاستی خوار 70 دۆلار، كێشەیەكی ئەوتۆی بۆ دروست نابێت لە دابینكردنی بودجەی بەكاربردن و خەرجییە گشتییەكانی وەك مووچەی هاووڵاتییان و خزمەتگوزارییە گشتییەكان.
بۆ عیراق گرەنتییە
ئەوانەی نیگەرانن لە دابەزینی نرخی نەوت، پێیان وایە عیراق زیانی گەورەی پێدەگات، لەبەر ئەوەی فرۆشتنی نەوت %99ی هەناردەكەی پێكدەهێنێت و %85ی بودجەكەی و %45ی تێكڕای بەرهەمی ناوخۆییەكەشی پێكدەهێنێت، ئەوانەش كە بە دووری دەزانن دابەزینی نرخی نەوت قەیران بۆ ئابووریی عیراق دروست بكات، پێیان وایە عیراق پلانی بودجەی سێ ساڵەی بە شێوازێكی نەرم داڕشتووە و توانای بەرگەگرتنی ئەو جۆرە گۆڕانكارییەی لە نرخی نەوتدا هەیە.
د. مەزهەر محەمەد ساڵح راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆ كاروباری ئابووری و دارایی لەو بارەیەوە بە رۆژنامەی سەباحی راگەیاند: ئەمریكا خۆی رۆژانە 15 ملیۆن بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنێت و زۆربەی كێڵگە نەوتییەكانیشی تێچووی بەرهەمهێنانیان بە جۆرێكە، ئەگەر نرخی بەرمیلێكی لە 60 دۆلار كەمتر بێت، زیان دەكات بە تایبەتیش كێڵگەكانی نەوتی بەردین كە تێچوویان زۆرە، هاوكات وڵاتانی ئەندامی ئۆپێكیش لە ململانێدان لەگەڵ نرخی نەوتدا، چونكە بەشێكی زۆری داهاتیان لەسەر نەوتە، كەواتە دابەزینی نرخی نەوت بۆ ئاستی خوار 60 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك، لە قازانجی كەسیاندا نییە و ئەوەش بۆ عیراق گرەنتییە.

گەشەی ئابووری و زۆربوونی خواست
هەر ئەو راوێژكارە دەڵێ: لەلایەكی دیكەوە پێشبینی دەكرێت، كرانەوەی ئابووری لە روسیا و كەنداو روو بدات، ئەمەش ئابووریی جیهان بەرەو گەشەكردن ئاراستە دەكات، گەشەكردنیش دەبێتە هۆی زیادبوونی خواست لەسەر نەوت، چونكە بەكارهێنانی زۆر دەبێت، هاوكێشەكەش بەو شێوەیەیە: ئەگەر گەشەی ئابووری لەسەر ئاستی جیهان بە رێژەی %1 زیاد بكات، ئەوا خواست لەسەر بەكارهێنانی نەوت بە رێژەی %0.5 زیاد دەكات، زیادبوونی خواست لەسەر نەوتیش كە پێشبینی دەكرێت لە دوای نیوەی ئەم ساڵەوە روو بدات، بە قازانجی عیراقە. 
د. مەزهەر لەبارەی بارودۆخی ئێستای ئابووری عیراقەوە وتی: یاسای بودجە سێ ساڵییەكە بە جۆرێك داڕێژراوە كە نەرمیی تێدابێت لە خەرجییەكاندا بۆ رووبەڕووبوونەوەی هەر ئەگەرێكی نەخوازراو، بەرزترین ئاستی بۆ دانراوە، كە 200 تریلیۆن دینارە و نزمترین ئاستیشی بۆ دەستنیشانكراوە، كە 150 تریلیۆن دینارە، نرخی یەك بەرمیل نەوتیش بە 70 دۆلار خەمڵێنراوە و كورتهێنانی گریمانەكراویش 64 تریلیۆن دینارە، لە داڕشتنی پلانەكەدا ئەوە رەچاوكراوە، كە لە كاتی دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهاندا، نزمترین ئاستەكەی بودجە بەشی خەرجییەكانی دەكات و تووشی قەیران نابێت.

خاوەنی دراو و زێڕی یەدەگە
ئەحمەد ئەلسەفار بڕیاردەری لیژنەی دارایی خولی چوارەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق، لەوبارەیەوە دەڵێ: دابەزینی نرخی نەوت مەترسی گەورە لەسەر ئابووریی عیراق دروست ناكات، چونكە عیراق یەدەگی زێڕ و دراوی قورسیشی هەیە، خاوەنی 130 تۆن زێڕ و 120 ملیار دۆلار دراوی یەدەگە، دۆخەكەش تا ئێستا ئاساییە و نەكەوتووینەتە ناو هێڵی سوورەوە، سەرجەم خەرجییە پێویست و گرنگەكانیش مسۆگەرە.
ئەو پەرلەمانتارە وتیشی: بەڵام ناكرێ عیراق بەردەوام پشت بە تەنیا یەك سەرچاوەی داهات ببەستێ، كە نەوتە، چونكە نەوت هەمیشە لە دۆخێكی جێگیردا نامێنێتەوە و بەردەوام دەكەوێتە ژێر كاریگەریی بارودۆخی ئابووریی جیهان و رووداو و پێشهاتە نێودەوڵەتییەكان و هاوكێشەی خواست و خستنەڕووی بازاڕەوە، لەبەرئەوە پێویستە عیراق سەرچاوەكانی داهاتی هەمەجۆرە بكات و كەرتەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و بازرگانی و گەشتوگوزار و هەموو كەرتە خزمەتگوزارییەكان كارا بكات.

زیان بە وەبەرهێنان دەگات
ئەحمەد ئەلسەفار ئاماژەی بەوەشكرد، مەترسی لەسەر ئابووریی عیراق، كاتێك دروست دەبێت، كە نرخی یەك بەرمیل نەوت دابەزێت بۆ ئاستی خوار 60 دۆلار، ئەو كاتە بەشی هەرە زۆری بودجە دەچێت بۆ خەرجییەكان و شتێكی ئەوتۆ نامێنێتەوە بۆ وەبەرهێنان، وەك ئەوەی لە ساڵی 2020دا روویدا و حكومەتی عیراق بە ناچاری كەوتە قەرزكردن.
د. ئەحمەد ئەلنەجم مامۆستای ئابووریناسی لە زانكۆی بەغدا، بە رۆژنامەی سەباحی راگەیاند: دابەزینی نرخی نەوت دەبێتە هۆ كەمبوونەوەی داهات و سەرەنجام دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی رێژەی كورتهێنان لە بودجەی گشتیدا، هەروەها كاریگەریی خراپی لەسەر جێبەجێكردنی پرۆژەكانی وەبەرهێنان دەبێت، ئەو كاتیش سستیی ئابووری روو دەدات و بازاڕیش رووبەرووی پشێوی و ناجێگیری دەبێتەوە، لەبەر ئەوە باشترین رێگەچارە ئەوەیە، كە عیراق ئابوورییەكەی فرەجۆر بكات و كەرتە نانەوتییەكان كارا بكات.

پێویستە بە خەرجییەكاندا بچێتەوە
د. نەبیل ئەلمەرسومی پسپۆڕی ئابووری لەوبارەیەوە دەڵێ: ئەگەر نرخی یەك بەرمیل نەوت دابەزێت بۆ ئاستی 62 یان 63 دۆلار كاریگەریی گەورەی دەبێت لەسەر ئابووریی عیراق، چونكە لە ساڵی 2024دا نرخی نەوت 76 دۆلار بوو، بەو جۆرەش عیراق 13 تریلیۆن دینار قەرزاری ناوخۆ بوو، یەدەگی دراویش لە بانكی ناوەندی دابەزی، لەبەرئەوە پێویستە حكومەتی عیراق بەر لە هەموو شتێك بە خەرجییەكانیدا بچێتەوە و ئەو خەرجیانە كەم بكاتەوە كە زۆر پێویست نین، هەروەها باشتر وایە عیراق سوود لە داهاتی موڵكە حكومییەكان وەربگرێت، كە ساڵانە نزیكەی 80 تریلیۆن دینار دەبێت، ئەو موڵكانەی بەكرێ دراون، پێویستە كرێكانیان زیاد بكات و باجی سەر كۆمپانیا عیراقی و بیانییەكانیش زیاد بكات، بۆ دەربازبوون لە قەیرانەكە.

سەرچاوە: رۆژنامەی ئەلسەباح