وشكەساڵی، دۆخێكی سەختی كەمئاوی لە عیراق دروست دەكات

ئارۆ سامان 

مەترسی وشكەساڵی هەڕەشەیەكی گەورەیە بۆ سەر عیراق و كەمیی باران و ئەو ئاوەش كە لە وڵاتانی دراوسێوە دەڕژێتە عیراقەوە وایانكردووە، كەمئاوی لە عیراق بگاتە ئاستێك، كە لە ماوەی 80 ساڵی رابردوودا بەخۆیەوە نەدیوە، زیانی گەورەی ئەو وشكەساڵی و كەمئاوییەش بەر كەرتی كشتوكاڵ دەكەوێت و دواتریش كێشە و لێكەوتەكانی پەل دەهاوێت بۆ كۆچی گوندنشینان و گۆڕینی دیمۆگرافی و رەنگە ململانێش لە ناوچەكەدا لەسەر ئاو سەر هەڵبدات.

توانای بەنداوەكان
تورهان موفتی راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عیراق لە بواری ئاو رایدەگەیەنێت: هێشتا ناتوانین بڵێین وشكەساڵییە، بەڵام ئاماژەكان نزیكن، رەنگە كێشەی دابینكردنی ئاو روونەدات، بەڵام ئەوەی چەندین ساڵە هەڕەشەیەكی گەورەیە بۆ سەر ئەم وڵاتە نەبوونی بەرنامە و رێككەوتنێكی گونجاوە، كە وایكردووە نەتوانێت هاوسەنگی رابگرێت، جگە لەوەش تەواوی بەنداوەكانی عیراق توانای گلدانەوەی 170 ملیار سێجا ئاویان هەیە.
وتیشی: لە ماوەی 15 ساڵی رابردوودا ساڵانێكی باراناوی زۆر بەڕێكراوە، عیراق لەو ماوەیەدا تووشی كێشەی كەمئاوی نەبووە، تەنها لە سێ ساڵدا نەبێت كە كەمبارانی هەبووە سەبارەت بە سەرچاوەكانی ئاویش، %75ی ئەو ئاوەی لە سەرچاوە دەرەكییەكانەوە دێت لە وڵاتانی سەرەوە و لە رووبارەكانەوە دێت، لە كاتێكدا 20 بۆ 25 %ی ئاوەكە لە ناوخۆی عیراقەوەیە.

مەترسی چۆڵبوونی گوندەكان
نەسرین فازڵ مامۆستای زانكۆ لە بەغدا  بۆ كوردستانی نوێ دووپاتیكردەوە: لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا یەك لەسەر سێی دانیشتووان لە شارەكاندا دەژیان، دوو لەسەر سێی دانیشتوانیش لە گوندەكاندا دەژیان، بەڵام ئێستا دۆخەكە تەواو جیاوازە و پێچەوانە بۆتەوە، %70ی دانیشتوانەكەی لە شارەكاندا دەژین، ئەوانی دیكەش لە گوندەكاندا دەژین، ئەمەش جۆرێك لە قەیرانی كۆمەڵایەتی بۆ حكومەت دروست دەكات لە رووی رەخساندنی هەلی كارەوە.
ئەو مامۆستایە باسی لەوەشكرد: دەتوانین بڵێین بەشێكی پەیوەندیی بە بێبەرنامەیی حكومەتەوە هەیە، لە هەندێك شوێندا نەتوانراوە بەپێی بەرنامەیەك گوندەكان ئاوەدان بكرێتەوە، ئێستاش كەمبارانی و وشكەساڵی پاڵنەرێكی تر دەبێت بۆ ئەوەی گوندەكان چۆڵبكرێن.

بەكاربردنی ئاو لەدابینكردن زیاترە 
فازل ئەلغەراوی، سەرۆكی سەنتەری ستراتیژی بۆ مافەكانی مرۆڤ لە عیراق رایگەیاند: دۆخی ژینگەی عیراق بەخێرایی بەرەو خراپی دەچێت، دابینكردنی ئاویش هاوتا نییە لەگەڵ بەكاربردن، هەروەها گۆڕانی كەشوهەوا دەبێتە هۆی كێشەی ژینگەیی و تەندروستی و پەرەسەندنی دیاردەی كۆچ، بۆیە دەبێت لێكتێگەیشتنێك بكرێت لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ بۆ زیادكردنی پشكی ئاوی عیراق و دواتریش جێبەجێكردنی میكانیزمێك بۆ رێگریكردن لە زیادەڕەوی لە بەكارهێنانی ئاو لەناوخۆی وڵاتدا.

گۆڕانی كەشوهەوا 
غەراوی ئاماژەی بەوەشكرد: دۆخی ئاو لە عیراق بەرەو خراپتر دەچێت و پێویستی بە هەوڵی بەكۆمەڵ هەیە، لەوانەش حكومەت و رێكخراوەكان و خودی هاووڵاتییانیش، بۆ تێپەڕاندنی ئەم كاتە سەختانە.
ئەوەی خستەڕوو: بەهۆی گۆڕانی كەشوهەواوە مەترسییەكان زیاتربوون، ئەمەش بووەتە هۆی زۆربوونی دیاردەی خۆڵبارین و كەمیی بارانبارین و بەرزبوونەوەی پلەی گەرما. هەموو ئەمانەش بوونەتە هۆی كەمبوونەوەی رووپۆشی رووەك و زیادبوونی رێژەی پیسبوون و فراوانبوونی رووبەرە وشك و بیابانییەكان، ئێستا رووبەری زەوییە بیابانییەكانی عیراق بریتییە لەنزیكەی 27 ملیۆن دۆنم، كە یەكسانە بە نزیكەی %15ی رووبەری وڵاتەكە و ئەمەش رێژەیەكی گەورە و مەترسیدارە.
 
لەدەستدانی زەوی كشتوكاڵی
رەفیق ساڵحی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە لیژنەی كشتوكاڵ و سەرچاوە ئاوییەكان، بۆ كوردستانی نوێ دووپاتی كردەوە: عیراق ساڵانە 100 كیلۆمەتر دووجا زەوی كشتوكاڵی لەدەست دەدات، ئەویش بەهۆی دیاردەی بیابانبوونەوە.
رونیشكردەوە: بەداخەوە لە راپۆرتێكدا كە لەلایەن وەزارەتی سامانە ئاوییەكانەوە بڵاوكراوەتەوە، پێشبینی وشكەساڵییەكی توند كراوە، كە دەرئەنجامەكەی وشكبوونی رووباری فوراتە بەم نزیكانە و رووباری دیجلەش دەبێتە رێڕەوێكی ئاوی سنووردار، واتە رەنگە نەتوانێت نیوەی هێزی سەرچاوەی خۆی بۆ بمێنێتەوە و ئاوەكەی سنووردار دەبێت.

وشكەساڵی درێژخایەن 
ئەحمەد ساڵح شارەزای بواری ژینگە روونیدەكاتەوە: خەمڵاندنە نێودەوڵەتییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە عیراق تا ساڵی 2035 رووبەڕووی كورتهێنانی ئاو دەبێتەوە كە دەگاتە 10 ملیار مەتر سێجا و وشكەساڵی درێژخایەن و خراپیی بەڕێوەبردنی خاكیش كاریگەری لەسەر %39ی زەوییەكانی عیراق كردووە، ئەمەش بووەتە هۆی كەمبوونەوەی بەرهەمی كشتوكاڵی.
جەختی لەوە كردەوە كە كەمیی ئاو دەستیكردووە بە كاریگەری راستەوخۆ لەسەر پێكهاتەی دیمۆگرافی عیراق، بە جۆرێك قەیرانی ئاو و ململانێكان، گۆڕانكاریی زۆرەملێ و ناچاری بەسەر پێكهاتەی گوندنشینەكاندا دروست دەكات.

چارەسەری بەپەلە
خالد ئەلشەمال، وتەبێژی فەرمی وەزارەتی سامانە ئاوییەكانی عیراق دووپاتیكردەوە، بەهۆی گۆڕانی توندی كەشوهەوا و بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرماوە عیراق رووبەڕووی ئاستەنگی بەرچاو دەبێتەوە لە بەڕێوەبردنی سەرچاوە ئاوییەكانیدا، ئەمەش پێویستی بە رێوشوێنی بەپەلە و بەرنامەی تۆكمە و بەدواداچوونی ورد هەیە.
ئەلشەمال ئەوەشی وت: عیراق لە نێو ئەو پێنج وڵاتەدایە كە زۆرترین زیانیان بەركەوتووە بەهۆی گەرمبوونی جیهان و وشكەساڵییەوە، ئەمەش بووەتە هۆی كەمبوونەوەی سامانی ئاو و بەرتەسكبوونەوەی ناوچە كشتوكاڵییەكان و خراپبوونی ژینگەی ناوچە هۆڕەكان. 
شیمالی ئەوەشی ئاشكراكرد: وەزارەتی سامانە ئاوییەكان رێوشوێنی لەسەر دوو تەوەری سەرەكی گرتووەتەبەر: 

تەوەری یەكەم، هەوڵە دەرەكییەكان:
- بەردەوامیی گفتوگۆ لەگەڵ ئەو وڵاتە دراوسێیانەی لە خاكی ئەوانەوە ئاو دەڕژێتە عیراقەوە، وەك: (توركیا و ئێران و سوریا)، بۆ دڵنیابوون لەوەی عیراق پشكی دادپەروەرانەی خۆی لە ئاو وەردەگرێت.
- هەماهەنگی لەگەڵ رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ تیشكخستنە سەر مافەكانی عیراق لە بواری ئاودا.
- كردنی پرسی ئاو بە پرسێكی (سەروەری) لە ژێر چاودێریی راستەوخۆی سەرۆك وەزیرانی عیراقدا.
- ئیمزاكردنی رێككەوتنێك لەگەڵ توركیا، كە یارمەتیدەر دەبێت بۆ باشتركردنی توانای عیراق بۆ چارەسەركردنی قەیرانی ئاو.

تەوەری دووەم، لەسەر ئاستی ناوخۆ:
لە بەرەی ناوخۆشدا وەزارەت، ژووری قەیرانی لە سەرجەم پارێزگاكانی عیراق دامەزراندووە بۆ بەڕێوەبردنی كاریگەرانەی سەرچاوەكانی ئاو و جێبەجێكردنی سیستمی خولانەوەی ئاو بۆ دابەشكردنی ئاو لە نێوان كەنارەكانی دیجلە و فوراتدا.

كشتوكاڵی هاوینە
لە مانگی ئایاری رابردوودا وەزارەتی كشتوكاڵی عیراق رایگەیاند: بەرهەمی دانەوێڵەی عیراق ئاستی خۆبژێویی تێپەڕاندووە و بڕێكی زۆر گەنمیشی هەناردەی وڵاتان كردووە. ئەو وەزارەتە جەختی لەسەر ئەوەشكردەوە، كە عیراق بە نیازە زیاتر پەرە بە كەرتی كشتوكاڵ بدات و بە نیازیشە كارێكی وا بكات، بەرهەمی گەنم و دانەوێڵە بۆ وڵاتە عەرەبییەكان دابین بكات و لەمەودوا وڵاتە عەرەبییەكان لە جیاتی ئەوەی لە ئەوروپا گەنم بكڕن، لە عیراقی بكڕن، بەڵام ئەگەر وشكەساڵی بەم شێوەیە بەردەوام بێت، ئەو خەونەی عیراق نایەتەدی، لەگەڵ ئەوەشدا عیراق بەردەوامە لە هەوڵەكانی پێشخستنی كەرتی كشتوكاڵ و چەند رۆژێك لەمەوبەر وەزارەتی سەرچاوەكانی ئاوی عیراق رایگەیاند: بۆ یەكەم جار لە مێژووی وڵاتدا بۆ كشتوكاڵی هاوینە بە تەواوی پشت بە ئاوی ژێر زەوی دەبەسترێ و بۆ ئەو مەبەستەش وەزارەت 50 هەزار بیری ئاوی لە سەرتاسەری عیراق لێداوە.