محەمەد كوردۆ
(كچەی پرتەقاڵ) و (سێشەممان لەگەڵ مۆریی)، دوو كتێبی ناوازەن. یەكەمیان (یۆستاین گاردەر) نووسیویەتی و (بەهرۆز حەسەن) كردوویەتی بە كوردی، دووهەمیان (میچ ئەڵبوم) نووسیویەتی و (جوتیار ژاژڵەیی) كردوویەتی بە كوردی. دوای خوێندنەوەیان هەستم كرد چەند خاڵێكی هاوبەش ئەم دوو كتێبە لە خەیاڵدانمدا بە یەكەوە گرێدەدەن. من لە پێشدا (سێشەممان لەگەڵ مۆریی)م خوێندبۆوە، دواتر كە (كچەی پرتەقاڵ)م خوێندەوە، زوو زوو (سێشەممان لەگەڵ مۆریی)م بیر دەكەوتەوە. بێگومان ئەم كارەی من زیاتر لەوەی لێكۆڵینەوەیەكی ئەدەبی بێت، رەخنەیەكی رۆژنامەوانییە، تەنها خاڵە هاوبەشەكان دەستنیشان دەكەم و هیوادارم بتوانم لە دەرفەتێكی تردا كاری زیاتری لەسەر بكەم.
دیارترین خاڵی هاوبەشی نێوان ئەم دوو كتێبە ئەوەیە، هەردووكیان جێ گۆڕكێیان بە مردن و ژیان كردووە و لە هەردووكیاندا لە بری (یەك كەس)، بە (دوو كەس) كتێبێك بەرهەم دەهێنن، كە یەكێك لەو دوو كەسە، یان مردووە، یان خەریكە دەمرێت. واتە لە هەردوو كتێبەكەدا مردن هەیە، بەڵام لە نێو ژیاندایە. پاڵەوانی سەرەكی هەردوو كتێبەكە، (مۆریی) و (یان ئۆلاو)ن، نەخۆش دەكەون و هیچ هیوایەك بۆ چاكبوونەوەیان نییە، یانی هەردووكیان بە بەرچاوی خۆیانەوە دەمرن، مەبەستم ئەوەیە دەرفەتیان هەیە بیر لە مردنی خۆیان بكەنەوە و خۆیانی بۆ ئامادە بكەن. واتە هیچیان لە پڕدا نامرن، ئەمەش وا لە هەردووكیان دەكات بیر لەوە بكەنەوە بە مردنیان باوەش بكەنەوە بە ژیاندا، یان بە مانایەكی تر مردنیان وەك پرۆژەیەك بۆ ژیان بەكاربهێننەوە. هەردووكیان هەڵبەت هەر یەكە بە شێوازی خۆی بە هاوكاریی كەسێكی تر، كە دوای ئەوان لە ژیاندا دەمێنێتەوە، مردنی خۆیان دەكەن بە كتێب. (مۆریی) بە هاوكاری (میچ ئەڵبوم) كە خوێندكاری خۆی بووە لە زانكۆ، ئەو كتێبە بەرهەم دەهێنێت. (یان ئۆلاو)یش بە هاوكاریی (جۆرج)ی كوڕی، پێكەوە كتێبەكە تەواو دەكەن.
بێگومان لێرەدا جیاوازییەكی گەورە هەیە: چیرۆكی (مۆریی) راستەقینەیە و هی (یان ئۆلاو) لە ناو رۆمانەكەدایە، مەبەستم ئەوەیە (مۆریی) هەر بە راستی و بە هاوبەشی لەگەڵ (میچ ئەڵبوم) ئەو كتێبە دەنووسن، (مۆریی) قسە دەكات و (میچ ئەڵبوم) دەیكات بە كتێب، بەڵام (یان ئۆلاو) بەڕاستی نا، ئەو لە ناو رووداوەكانی رۆمانەكەدا بە هاوبەشی لەگەڵ(جۆرج)ی كوڕیدا كتێبەكە دەنووسن.
(یان ئۆلاو) نامەیەكی دوورودرێژ بۆ (جۆرج)ی كوڕی دەنووسێت كە ئەو كاتە تەمەنی (4) ساڵ بووە و بەجێی دەهێڵێت. دوای (11) ساڵ لە مردنی (یان ئۆلاو) كە (جۆرج) تەمەنی دەبێت بە (15) ساڵ، نامەكەی باوکی دەدڕێنێ و لە شێوەی گفتوگۆیەكدا لەگەڵ باوكی، بێگومان لە رێی نامەكەوە كتێبەكە تەواو دەكات. مەبەستم لەو جیاوازییە گەورەیە ئەوەیە لە(سێشەممان لەگەڵ مۆریی)دا، (میچ ئەڵبوم) هەر لە ناو كتێبەكەدا تەواوكەری كتێبەكە نییە، بەڕاستیش خۆی خاوەنی كتێبەكەیە، واتە پاڵەوانێكە هەم لە ناو كتێبەكەدا و هەم لە دەرەوەی كتێبەكەش، بەڵام لە (كچەی پرتەقاڵ)دا، (جۆرج) تەنها لە ناو كتێبەكەدا تەواوكەری كتێبەكەیە، وەك دەزانرێت ئەم بەرهەمە خۆی هی (یۆستاین گاردەر)ە، واتە (جۆرج) پاڵەوانێك نییە لە ناو كتێبەكە و لە دەرەوەشیدا، بەڵکو ئەو تەنها پاڵەوانێكە لە ناویدا. لە هەردوو كتێبەكەدا خەونێك هەیە، خەونی دزینی شتێكە لە جانتای مردن (ئەوە وەسفێكی میچ ئەڵبوم)ە، واتە هەردوو كتێبەكە دوو هەوڵی جوانن بۆئەوەی شتێك لە جانتای مردن بدزن و بیدەنەوە بە ژیان، بە مانایەكی تر رێگایەك بدۆزنەوە پیایدا مردوویەك بهێننەوە بۆ ناو ژیان. لە هەردوو كتێبەكەدا ژیان و مردن پێكەوە تێكەڵ دەبن، (مردوو) و (زیندوو) پێكەوە قسە دەكەن.
لای (مۆریی) جگە لەوەی تەواوی كتێبەكە بۆئەوەیە پێمان بڵێت: «مردن كۆتایی بە ژیانمان دەهێنێت، نەك بە پەیوەندییەكانمان-ل202»، لە كۆتاییشدا یارییەكی سادە، بەڵام سەرنجڕاكیش بۆ پەیوەندی نێوان مردوویەك و زیندوویەك دەدۆزێتەوە، یارییەكەش ئەوەیە داوا لە (میچ ئەڵبوم) دەكات دوای مردنی، بچێتە سەر گۆڕەكەی و باسی كێشەكانی خۆی بۆ بكات، (میچ ئەڵبوم) پێی دەڵێت: «ئەی تۆ وەڵامم دەدەیتەوە؟»
(مۆریی) دەڵێت: «ئەوەی بۆم بكرێ بۆت دەكەم، هەمیشە وام نەكردووە؟» (میچ) دەڵێت: «بەڵام مۆریی گیان من ئەو كاتە ناتوانم گوێم لە قسەكانت بێت».
(مۆریی) چاوەكانی دادەخات و زەردەخەنەیەك دەیگرێت و دەڵێت: «دەزانی چی ... میچ، ئەو كاتە تۆ قسە بكە و من گوێ دەگرم-ل198». لای (یان ئۆلاو)یش نامەكە، دوای (11) ساڵ لەگەڵ (جۆرج)ی كوڕیدا گفتوگۆیان بۆ دەسازێنێت. لە هەردوو كتێبەكەدا، یارییكردن بە زەمەن هەیە، هەردووكیان دوو زەمەنی جیاواز تێكەڵ دەكەن، تەنانەت لە تایپی هەردوو كتێبەكەدا فۆنتی جیاواز بە كار هێنراون، كە هەندێجار بۆ جیاكردنەوەی زەمەنەكانە و هەندێجار نا. لە هەردوو كتێبەكەدا (رۆژێكی تایبەت) بوونی هەیە، لە (سێشەممان لەگەڵ مۆریی)دا، وەك لە ناونیشانی كتێبەكەشدا دەبینرێت، (سێشەممە) رۆژێكی تایبەتە، هەموو سێشەممانێك (میچ) و (مۆریی) یەك دەبینن و گفتوگۆ دەكەن: «ئێمە خەڵكانی سێشەممەین مۆریی گیان-ل197». بەڵام لە (كچەی پرتەقاڵ)دا (دووشەممە) رۆژێكی تایبەتە: «من دوو جار كچەی پرتەقاڵم بینی، بەڵام هەردوو جارەكە لە رۆژی دووشەممەدا بوو-ل56)). دوای ئەو دوو جارە: «سێ دووشەممە لەسەر یەك خۆم كرد بە بازاڕی یۆنگستۆرگدا-ل57»، «هێندەی نەبرد لە دووری چەند مەترێك لەلای ئەوەوە خۆمم بینییەوە-ل57». تەنانەت نامەكەی (یان ئۆلاو) كە رۆحی رۆمانەكەیە، لە دوو شەممەدا لەلایەن (جۆرج)ی كوڕییەوە دەكرێتەوە و دەخوێندرێتەوە: «كاتی خۆی هیچ كەس نەیزانیوە باوكم چیرۆكێكی نووسیوە، چیرۆكی (كچەی پرتەقاڵ) رۆژی دووشەممەی پێشوو چاوی بە دنیا هەڵهێنا-ل11». جگە لەوانە (جۆرج)یش هەموو دووشەممانێك دەچێتە قوتابخانەیەكی مۆسیقی و هەر لەوێش (ئیزابللا) دەناسێت-ل54-55.
لە هەردوو كتێبەكەدا (مۆسیقا و شیعر و شێوەكاریی) وەك سێ لایەنی پێكهێنەری كارە سەرەكییەكە، بە شێوەیەكی تاڕادەیەك نزیك لە یەكتری، كەڵكیان لێ وەرگیراوە. لە (سێشەممان لەگەڵ مۆریی)دا (میچ) كە گێڕەرەوە و تەواوكەری كتێبەكەیە، دەڵێت: «خەونم ئەوە بوو ببم بە ژەنیارێكی بەناوبانگی پیانۆ-ل25». هەر بە دوای ئەو خەونەشدا دەچێتە تیپێكی مۆسیقاوە، بەڵام سەركەوتوو نابێت. لە (كچەی پرتەقاڵ)دا، (جۆرج) كە ئەویش گێڕەرەوە و تەواوكەری كتێبەكەیە، پیانۆ ژەنە: «ناڵێم پیانۆژەنێكی زۆر كارامەم بەڵام دەتوانم بەشی یەكەمی سۆناتای تریفەی بیتهۆفن تا رادەیەكی زۆر بەبێ هەڵە لێبدەم-ل52)». لە كتێبی یەكەمدا (مۆریی) وەك نوێژ و دوعا باوەڕی بە دێڕە شیعرێكی(ئۆدن) هێناوە: «یان یەكترییتان خۆش بوێت، یان بمرن-ل175». لە كتێبی دووەمدا (یان ئۆلاو) ئەم دێڕە شیعرەی (پییت هاین)ی وەك مۆمێك لە ناو رۆمانەكەدا داگیرساندووە: «ئەو كەسەی كە لە ئێستادا نەژی، قەت ناژی-ل73».
لە كتێبی یەكەمدا (مۆریی) لە لایەن هاوڕێیەكییەوە پەیكەرێكی بۆ دروست دەكرێت، كە (میچ) بەمجۆرە وەسفی دەكات: «هەرچەندە پەیكەرەكە لە برۆنز دروستكرابوو، بەڵام هێشتا سەیركردنی چاوەكانی مۆریی سیحرێكی سەیری لێدەكردی. هەر لەبەرئەوە بوو لە دڵی خۆمدا گوتم: «ئەم كابرایە جگە لە دەموچاوێك پەیكەری بۆ رۆحێكیش دروستكردووە-ل194».
لە هەردوو كتێبەكەدا خەونێك هەیە، خەونی دزینی شتێكە لە جانتای مردن (ئەوە وەسفێكی میچ ئەڵبوم)ە، واتە هەردوو كتێبەكە دوو هەوڵی جوانن بۆئەوەی شتێك لە جانتای مردن بدزن و بیدەنەوە بە ژیان، بە مانایەكی تر رێگایەك بدۆزنەوە پیایدا مردوویەك بهێننەوە بۆ ناو ژیان
لە كتێبی دووەمدا (یان ئۆلاو) لەلایەن كچەی پرتەقاڵەوە پۆرترێتێكی بۆ دەكێشرێت، (جۆرج) بەمجۆرە وەسفی دەكات: «كە بینیم سەرم سوڕما، من لەوەوپێش لە ژیانمدا نیگایەكی ئاوها شینی پرشنگدارم لە تابلۆیەكدا نەبینیبوو، هەر بە خەیاڵی خۆم وتم: «ئەو دوو چاوە شتێكیان بینیوە كە هیچ كەسێكی تر نەیدیووە-ل191». لە هەردوو كتێبەكەدا چیرۆكێكی بچوك هەیە كە لە چیرۆكە گەورەكە دەچێت. لە (سێشەممان لەگەڵ مۆریی)دا چیرۆكە گەورەكە نەخۆشییەكەی (مۆریی) و چیرۆكە بچووكەكەش نەخۆشی براكەی (میچ)ە. لە (كچەی پرتەقاڵ)دا چیرۆكە گەورەكە چیرۆكی (یان ئۆلاو و كچەی پرتەقاڵ) و چیرۆكە بچووكەكەش، چیرۆكی (جۆرج و ئیزابیللا)یە. لە رووی دەستپێكردن و كۆتاییهاتنی رووداوەكانەوە، جگە لەوەی سەرەتای رووداوەكانی هەردوو كتێبەكە، لە حەفتاكانی سەدەی بیستەوە دەست پێدەكەن و لە نەوەدەكانی هەمان سەدەدا كۆتاییان پێدێت، ساڵی (1979)ش، لە هەردوو كتێبەكەدا ساڵێكی گرنگە. لە (سێشەممان لەگەڵ مۆریی)دا، (میچ ئەڵبوم) ی خوێندكار لە ساڵی (1979)دا زانكۆ تەواو دەكات و (مۆریی شوارتز)ی مامۆستا، بە دایك و باوكی دەناسێنێت-ل13.
لە (كچەی پرتەقاڵ)یشدا، چیرۆكی (یان ئۆلاو) و (كچەی پرتەقاڵ)، لە ساڵی (1979)دا دەستپێدەكات: «چیرۆكی كچەی پرتەقاڵ لە پاشنیوەڕۆیەكدا دەستی پێكرد، كە لە بەردەم شانۆی نەتەوایەتییدا وەستابووم و چاوەڕوانی ترامم دەكرد. رۆژێك لە رۆژەكانی كۆتایی ساڵەكانی حەفتاكان بوو و پایز بەرەو كۆتایی دەچوو-ل29-30. لە هەردوو كتێبەكەدا دابڕانێكی زۆر لەنێوانی ئەو دوو كەسەدا هەیە كە پێكەوە كتێبەكان بەرهەمدەهێنن. (میچ) دوای شانزە ساڵ، بە (مۆریی) دەگاتەوە و پرۆژەی نووسینی كتێبەكە گەڵاڵە دەبێت: «شانزە ساڵ بوو -مۆریی-م نەبینیبوو-ل39».
(جۆرج) دوای یانزە ساڵ نامەكەی باوكی بە دەست دەگات و پرۆژەی نووسینی كتێبەكەش لەوێوە دەستپێدەكات: «یانزە ساڵ لەمەوبەر باوكم مرد، من ئەو كاتە تەمەنم تەنها چوار ساڵ بوو، لەو بڕوایەشدا نەبووم چیتر هیچ هەواڵێكی ببیستمەوە، كەچی وا ئێستاكە پێكەوە كتێبێك دەنووسین-ل7».
لە هەردوو كتێبەكەدا رووداوەكان لە دوو شوێنی جیاواز روو دەدەن، لە كتێبی یەكەمدا شوێنەكان دوو ویلایەتی ئەمریكان، لە كتێبی دووەمدا شوێنەكان هەردوو وڵاتی نەرویج و دانیماركن.
